Αν επρόκειτο να στηθεί κάποια στιγμή ένα μουσείο για την ιδιωτική εκπαίδευση της Αθήνας, αυτό θα έπρεπε δικαιωματικά να χωροθετηθεί κάπου στην Πατησίων και, ιδιαίτερα, στο τμήμα της ανάμεσα στην οδό Κοδριγκτώνος και στην πλατεία Αμερικής, ακόμα και αν μια τέτοια επιλογή θα ήταν “κάρφος στον οφθαλμόν” αυτών που βλέπουν την περιοχή αποκλειστικά ως αποθετήριο των οχληρών λειτουργιών της πρωτεύουσας και την ανέχονται ως μέρος της μόνον για αυτό τον λόγο!

Όμως δεν θα υπήρχε πιο ενδεδειγμένη επιλογή αφού κατά μήκος της και σε ένα όχι μεγάλο εκατέρωθεν βάθος ξεκίνησαν ή πέρασαν τα περισσότερα και σημαντικότερα ιδιωτικά εκπαιδευτικά ιδρύματα στοιχειώδους ή/και μέσης εκπαίδευσης, αλλά και προσχολικής με τα νηπιαγωγεία τους.

Δύο παράγοντες φαίνεται ότι συνέβαλαν σ’αυτή την εκπαιδευτική άνθηση γύρω από αυτόν τον άξονα. Ο πρώτος, τις προπολεμικές δεκαετίες του 20ου αιώνα, φαίνεται πως ήταν (όπως και σήμερα) η αναζήτηση εξοχικού περιβάλλοντος σε μικρή απόσταση από τις αστικές συνοικίες της πόλης. Ο δεύτερος, κυρίως τις πρώτες μεταπολεμικές δεκαετίες, η εγκατάσταση σε πολλές από τις συνοικίες που διασχίζει ο δρόμος των τότε ανερχόμενων αστικών τάξεων.

Αν, λοιπόν, ήταν εφικτή η αναβίωση αυτών που πέρασαν στην ιστορία και η επιστροφή αυτών που την εγκατέλειψαν θα διαμορφωνόταν μία άκρως εντυπωσιακή διαδρομή με αφετηρία, από την άποψη της εγγύτητας προς το κέντρο της πόλης, την Ιταλική Σχολή, η οποία ξεκίνησε το 1956 από το κτήριο της οδού Πατησίων 47 απέναντι από Ε.Μ.Πολυτεχνείο (και έκλεισε τον κύκλο της το 2015 στις σύγχρονες εγκαταστάσεις της οδού Μητσάκη 18 στην περιοχή Κλωναρίδου), και τερματικό σταθμό το Λεόντειο Λύκειο Πατησίων που συμπλήρωσε ενενήντα δύο χρόνια στην οδό Νεϊγύ 17.

Σε ενδιάμεσες θέσεις θα συναντούσε ο “περιπατητής” και τους σημαντικότερους εκπροσώπους των υπόλοιπων δύο κυρίαρχων ξένων γλωσσών: την Γερμανική Σχολή Αθηνών που μεταπολεμικά και πριν μεταφερθεί στο Μαρούσι στεγαζόταν για χρόνια σε οίκημα της γωνίας των οδών Ρεθύμνου 7 και Μετσόβου 13 και το Αμερικανικό Κολλέγιο Αθηνών που στεγάστηκε τα τρία πρώτα χρόνια (1925-8) της λειτουργίας του σε νοικιασμένο νεοκλασικό της οδού Άνδρου 18, προτού μετακομίσει στα σύνορα Ψυχικού – Φιλοθέης. Θα συναντούσε και άλλα δύο σχολεία που βάσιζαν την εκπαίδευση που παρείχαν σε μία ξένη γλώσσα: την Ιταλική Σχολή Καλογραιών που στεγαζόταν προπολεμικά στο κτήριο της γωνίας των οδών Κυψέλης 46 και Παξών και την Ελληνογαλλική Σχολή “Άγιος Παύλος” του Β. Πρίντεζη που λειτουργεί από το 1957 στην οδό Ιακ. Πολυλά 5.

Λοξοδρομώντας δε από δω και από κει θα έπεφτε πάνω σε πολλά ονομαστά ακόμα και σήμερα ιδιωτικά σχολεία. Στην Κυψέλη και συγκεκριμένα στην διασταύρωση Κερκύρας 111 και Φαέθοντος θα περνούσε από το παράρτημα που διατηρούσε η Ιόνιος Σχολή από το 1926 ως και τις αρχές της δεκαετίας του ’60. Αλλά θα περιπλανιόταν και στα κατά καιρούς “στέκια” των Εκπαιδευτηρίων Δούκα που ήταν γέννημα θρέμμα της περιοχής. Ιδρύθηκαν το 1910 ως Σχολή Πρακτικών Σπουδών, στην Πατησίων 132 και μετονομάσθηκαν διαδοχικά σε σε Σχολή Μεγαρέως “Ο Προμηθεύς” και σε Παλλάδιο Λύκειο – Φίλιππου Δούκα. Αργότερα χρησιμοποίησαν τόσο το νεοκλασικό της οδού Άνδρου 18, που είχε εγκαταλείψει το Αμερικανικό Κολλέγιο, όσο και κτήριο στην οδό Αγαθουπόλεως 14. Από το 1940 ως τις αρχές της δεκαετίας του ’70 (οπότε μεταφέρθηκε στο Μαρούσι) το εκπαιδευτήριο λειτούργησε στην οδό Αγίου Μελετίου 77, ενώ από το 1935 διατηρούσε και νηπιαγωγείο στην οδό Ιθάκης 36. Επιπλέον, από το 1957 λειτουργούσε στην οδό Κύπρου 115 (με αυλή που έβλεπε Μεγίστης και Κίου) και η Ελληνική Παιδεία.

Σήμερα, τις εγκαταστάσεις της χρησιμοποιεί για σχολείο η Χριστιανική Αγωγή. Άλλο ονομαστό ιδιωτικό σχολείο μιας εποχής ήταν το Λύκειο Νούσια που πέρασε από την οδό Αιγίνης (μεταξύ των οδών Παξών και Ζακύνθου) και από την οδό Σπετσών 70.Για κάτι αντίστοιχο θα έπρεπε να κάνει βόλτα και προς την πλατεία Κυριακού (Βικτωρίας). Από εκεί περαστικό ήταν το Λύκειο “Η Αθηνά” του Γ. Ζηρίδη, που είχε ιδρυθεί στον Πειραιά το 1933 και, μετά τον βομβαρδισμό του επινείου το 1941 και μέχρις ότου μεταφερθεί στον Παράδεισο Αμαρουσίου το 1962, είχε εγκατασταθεί στην οδό Γ΄ Σεπτεμβρίου 110. Αλλά και αυτή είχε το γέννημα-θρέμμα της: τη Σχολή Μωραΐτη που ξεκίνησε από την οδό Μαυροματαίων 15 ως Πρότυπον Λύκειον Αθηνών ή Σχολή Μπερζάν από το ζεύγος Μπερζάν (Μπερετζιάν) το 1935, προτού μεταφερθεί το 1952 στο Ψυχικό και πάρει τη σημερινή του ονομασία μόλις το 1978. Ιστορικό σχολείο της περιοχής ήταν και το Πρότυπον Εκπαιδευτήριον Αθηνών του Η. Κωνσταντινίδου που ξεκίνησε τη λειτουργία του το 1910 σε κτήριο της συμβολής της οδού Πατησίων με την λεωφόρο Αλεξάνδρας 2-4 και το 1927 εξελίχθηκε στα Εκπαιδευτήρια Μίνας Αηδονοπούλου.

Υπήρχαν, βέβαια, και σημαντικά σχολεία τοπικής εμβέλειας. Για παράδειγμα, εμβληματικό σχολείο της περιοχής της τότε πλατείας Αγάμων ήταν το Αθηναϊκό Λύκειο του Α. Τυχόπουλου που ιδρύθηκε το 1934 στην οδό Μηθύμνης 35 & 35α. Αργότερα στεγάστηκε σε κτήριο της γωνίας των οδών Πατησίων 171 και Λήμνου για να καταλήξει στο σύγχρονο κτήριο της οδού Λήμνου 16 ως το 1982.

Γνωστή ήταν και η Σχολή Αθηνών του Α. Κατσάνη, τρίφατση στις οδούς Αγ. Μελετίου 36, Επτανήσου και Σύρου. Άλλα ιδιωτικά σχολεία της Κυψέλης ήταν ο Ελικών στη γωνία των οδών Πατησίων 141 και Κεφαλληνίας, η Σχολή Βρατσάνου-Βέρβη στο χαρακτηριστικό κτήριό της στην οδό Στροφάδων 4, το λύκειο Αυτιά-Παπαϊωάννου στην οδό Ρηνείας 5, το Λύκειο Φωτοπούλου στην οδό Κύπρου 43, η Σχολή Κατσαΐτη στην πολύπαθη διασταύρωση των οδών Πατησίων και Κύπρου (όπου στεγαζόταν την δεκαετία του ’60 σχολείο -μάλλον νηπιαγωγείο- της εκπαιδευτικού, αλλά και τραγουδίστριας – ηθοποιού, Καλής Καλό. Γνωστή ήταν και η Σχολή Γκιζελή στην οδό Α. Καμπάνη 11.

Αφήνοντας την Κυψέλη πίσω και προχωρώντας προς τα Πατήσια θα περνούσε μποστά από την σχολή Κοραής στο πρώην κτήριο του Λυσσιατρείου, από την Σχολή Γουναράκη της γωνίας των οδών Πάτμου 23 και Νομικού και την Σχολή Χατζηδάκη στην περιοχή Κλωναρίδου και συγκεκριμένα στην οδό Γαλατσίου 17-19.

Για δεκαετίες, λοιπόν, τα ιδιωτικά σχολεία κατά μήκος της Πατησίων εκπαίδευαν παιδιά από όλη την Αττική. Και, με την συνύπαρξη των δημοσίων σχολείων της περιοχής, των φροντιστηρίων και των σχολών ξένων γλωσσών γέμιζαν τους δρόμους με μαθητόκοσμο. Άλλα ήρθε το πλήρωμα του χρόνου, οι συνθήκες άλλαξαν και από τη δεκαετία του ’70 κυρίως άρχισε η αντίστροφη πορεία. Η πυκνή δόμηση της περιοχής, η άνοδος της αξίας γης και η ανυπαρξία μεγάλων οικοπέδων ικανών να ανταποκριθούν στις νέες απαιτήσεις οδήγησαν στη συρρίκνωση της παρουσίας τους. Άλλα, όπως αναφέρθηκε, έφυγαν για πιο κατάλληλες με τα σημερινά κριτήρια περιοχές. Άλλα “έβαλαν λουκέτο”. Έχουν απομείνει ελάχιστα (Λεόντειο Λύκειο Πατησίων, Ελληνογαλλική Σχολή “Άγιος Παύλος”, Χριστιανική Αγωγή…) για να θυμίζουν την ακμή της ιδιωτικής εκπαίδευσης της περιοχής. Πολλά από τα υπόλοιπα μας κληροδότησαν και τις κτηριακές υποδομές τους. Άλλες, όπως του Κολλεγίου Αθηνών ή της Σχολής Βρατσάνου-Βέρβη, είναι εγκαταλελειμμένες και ερειπωμένες. Άλλες, όπως του Αθηναϊκού Λυκείου του Α. Τυχόπουλου, του Λυκείου Φωτοπούλου ή της Ιταλικής Σχολής Καλογραιών, χρησιμοποιούνται από την δημόσια εκπαίδευση. Και άλλες, όπως της Σχολής Χατζηδάκη ή της Γερμανικής Σχολής Αθηνών, στεγάζουν οργανισμούς του ευρύτερου δημόσιου τομέα.

Καταλήγοντας, θα πρέπει να σημειωθεί ότι τα σχολεία που αναφέρθηκαν δεν ήταν τα μόνα. Θα υπήρχαν και άλλα, για τα οποία δεν βρέθηκαν στοιχεία. Άλλωστε, σε αυτοβιογραφικά κείμενα συγγραφέων γίνονται αναφορές σε κάποια από αυτά, όπως ένα Λύκειο Σολωμός στην Αγίου Μελετίου τα πρώτα μεταπολεμικά χρόνια (Ν. Δήμου) και το ιδιωτικό σχολείο της κυρίας Θεοδωρίδου τη δεκαετία του ’30 (Τ. Μαράτος). Ευτυχώς, το διαδίκτυο και ειδικά ορισμένες αναρτήσεις (της Μ. Μπέλλα και του Α. Βαβαγιάννη) αντιστάθμισαν ορισμένα από τα κενά που οφείλονται σε άγνοια ή σε εξασθένηση της μνήμης. Και πρόσφεραν και φωτογραφικό υλικό.