Ήταν ξημερώματα της 26ης Απριλίου 1986 όταν οι εργαζόμενοι στον πυρηνικό σταθμό «Βλαντιμίρ Ίλιτς Λένιν», στο Τσέρνομπιλ της Ουκρανίας, άρχισαν τις προγραμματισμένες εργασίες για ένα πείραμα, που σκοπό είχε να ελέγξει τα συστήματα ασφαλείας, αλλά οδήγησε στο μεγαλύτερο πυρηνικό ατύχημα.
Στο πλαίσιο του πειράματος αυτού, οι τεχνικοί έκλεισαν τα αυτόματα συστήματα ρύθμισης της ισχύος της τέταρτης μονάδας του σταθμού, καθώς και τα συστήματα ασφαλείας, αφήνοντας ωστόσο τον αντιδραστήρα να λειτουργεί με το 7% της ισχύος του. Στη 1:23 το πρωί, η αλυσιδωτή αντίδραση στον τέταρτο αντιδραστήρα προκάλεσε διαδοχικές εκρήξεις, οι οποίες τίναξαν στον αέρα το ατσάλινο κάλυμμα του αντιδραστήρα, βάρους χιλίων τόνων. Τεράστιες ποσότητες ραδιενεργού υλικού σκορπίστηκε στον αέρα, μέσω του οποίου μεταφέρθηκε στις γύρω περιοχές με ταχείς ρυθμούς.
Στις 28 Απριλίου, σουηδικοί σταθμοί παρατήρησης άρχισαν να καταγράφουν υψηλά επίπεδα ραδιενέργειας και απαίτησαν μια εξήγηση. Παρότι η σοβιετική κυβέρνηση αποπειράθηκε αρχικώς να συγκαλύψει το γεγονός, αναγκάστηκε να παραδεχθεί ότι υπήρξε ένα «μικρό ατύχημα».
Επί δέκα ημέρες, τα φλεγόμενα πυρηνικά καύσιμα απελευθέρωναν στην ατμόσφαιρα εκατομμύρια ραδιενεργά στοιχεία, σε ποσότητα που αντιστοιχεί σε 200 βόμβες σαν αυτή της Χιροσίμας. Ραδιενεργός σκόνη απλώθηκε πάνω από την Ευρώπη και μέχρι το Βόρειο Πόλο. Χρειάστηκαν 7.000 τόνοι μετάλλου και 400.000 κυβικά μέτρα σιδηροπαγούς σκυροδέματος, προκειμένου να θαφτούν οι εκατοντάδες τόνοι πυρηνικών καυσίμων και ραδιενεργών συντριμμιών μέσα σε μια σαρκοφάγο.
Επισήμως, 31 άνθρωποι πέθαναν λίγο μετά την έκρηξη. Όμως, από το 1986 έως σήμερα έχουν χάσει τη ζωή τους περισσότεροι από 25.000 στρατιώτες και πολίτες από την Ουκρανία, τη Ρωσία, τη Λευκορωσία και άλλες Δημοκρατίες της πρώην Σοβιετικής Ένωσης, οι οποίοι εστάλησαν στις εργασίες αποκατάστασης του σταθμού. Σύμφωνα με τον ΟΗΕ, περίπου 8,4 εκατομμύρια άνθρωποι στις τρεις αυτές χώρες έχουν εκτεθεί στη ραδιενέργεια, από την οποία έχει μολυνθεί έκταση 150.000 τετραγωνικών χιλιομέτρων, ίση με τη μισή έκταση της Ιταλίας. Τετρακόσιες χιλιάδες άνθρωποι εγκατέλειψαν τις εστίες τους, αλλά περίπου 6 εκατομμύρια εξακολουθούν να ζουν σε μολυσμένες ζώνες.
Οι ακριβείς λόγοι που οδήγησαν σ’ αυτή την τραγωδία παραμένουν άγνωστοι. Διαφαίνεται, όμως, ότι σημαντικό ρόλο έπαιξε μία σειρά αλυσιδωτών παραγόντων, όπως τα ανεπαρκή συστήματα ασφαλείας και προστασίας του αντιδραστήρα, καθώς και οι λανθασμένοι χειρισμοί (ίσως και χωρίς σχετική εξουσιοδότηση) των ελλιπώς καταρτισμένων εργαζομένων.
Το μοιραίο εργοστάσιο του Τσερνομπίλ έκλεισε οριστικά το Δεκέμβριο του 2000, ύστερα από διεθνείς πιέσεις που δέχθηκε η κυβέρνηση της Ουκρανίας και υπό το φόβο νέων πιθανών εκρήξεων στους πεπαλαιωμένους αντιδραστήρες του.
Τουλάχιστον 300.000 άνθρωποι αναγκάστηκαν να εγκαταλείψουν μόνιμα την περιοχή σε μια ακτίνα 30 χιλιομέτρων, αφήνοντας πίσω μόνο τα ζώα να κατοικούν σε αυτή τη διασυνοριακή «ζώνη αποκλεισμού», περίπου στο μέγεθος του Λουξεμβούργου
Ήταν Σάββατο 26 Απριλίου 1986. Μια διπλή έκρηξη στον 4ο αντιδραστήρα συγκλονίζει την πόλη του Τσέρνομπιλ.
Αποτέλεσμα; Η χειρότερη πυρηνική καταστροφή εν καιρώ ειρήνης στην Ιστορία. Στο δυστύχημα έχασαν επιτόπου τη ζωή τους τρεις από τους εργάτες του σταθμού, μέσα δε στους επόμενους τέσσερις μήνες, πέθαναν από τη ραδιενέργεια 28 εκ των πυροσβεστών που έσπευσαν στο χώρο της καταστροφής για την αντιμετώπιση της φωτιάς και τη ραδιενέργεια που εκλύθηκε.
Τουλάχιστον 300.000 άνθρωποι αναγκάστηκαν να εγκαταλείψουν μόνιμα την περιοχή σε μια ακτίνα 30 χιλιομέτρων, αφήνοντας πίσω μόνο τα ζώα της φύσης να κατοικούν σε αυτή τη διασυνοριακή «ζώνη αποκλεισμού», περίπου στο μέγεθος του Λουξεμβούργου.
Επί δέκα ημέρες, τα φλεγόμενα πυρηνικά καύσιμα απελευθέρωναν στην ατμόσφαιρα εκατομμύρια ραδιενεργά στοιχεία, σε ποσότητα που αντιστοιχεί σε 200 βόμβες σαν αυτή της Χιροσίμα. Ραδιενεργός σκόνη απλώθηκε πάνω από την Ευρώπη και μέχρι το Βόρειο Πόλο. Χρειάστηκαν 7.000 τόνοι μετάλλου και 400.000 κυβικά μέτρα σιδηροπαγούς σκυροδέματος, προκειμένου να θαφτούν οι εκατοντάδες τόνοι πυρηνικών καυσίμων και ραδιενεργών συντριμμιών μέσα σε μια σαρκοφάγο.
Επιπλέον, υπολογίζεται ότι επηρεάστηκε η υγεία εκατοντάδων χιλιάδων ανθρώπων εξαιτίας της επιβάρυνσης του περιβάλλοντος με ραδιενέργεια. Οι ποσοστιαίες αυξήσεις των καρκίνων ήταν άνω του 15% στους πληθυσμούς που εκτέθηκαν, με χιλιάδες θανάτους από καρκίνο και λευχαιμία να συνδέονται με το ατύχημα.
Το μοιραίο εργοστάσιο του Τσέρνομπιλ έκλεισε οριστικά το Δεκέμβριο του 2000, ύστερα από πιέσεις που δέχθηκε η κυβέρνηση της Ουκρανίας και υπό το φόβο νέων πιθανών εκρήξεων στους πεπαλαιωμένους αντιδραστήρες του.
Η πρόσβαση στην περιοχή δεν επιτρέπεται έως σήμερα, την ώρα που ο απολογισμός των θυμάτων από το δυστύχημα του Τσερνόμπιλ συνεχίζει να διχάζει.
Οι ακριβείς λόγοι που οδήγησαν σ’ αυτή την τραγωδία παραμένουν άγνωστοι. Διαφαίνεται, όμως, ότι σημαντικό ρόλο έπαιξε μία σειρά αλυσιδωτών παραγόντων, όπως τα ανεπαρκή συστήματα ασφαλείας και προστασίας του αντιδραστήρα, καθώς και οι λανθασμένοι χειρισμοί των ελλιπώς καταρτισμένων εργαζομένων.
Σήμερα, στη «ζώνη αποκλεισμού», χιλιάδες άνθρωποι εργάζονται καθημερινά, ενώ πάνω από εκατό ζουν παράνομα στην περιοχή, παρότι γνωρίζουν τους κινδύνους που συνεπάγεται αυτό.
Τον Σεπτέμβριο του 2007 η Ουκρανία ενέκρινε την κατασκευή ενός ατσάλινου κελύφους πάνω από τον αντιδραστήρα, σε αντικατάσταση της υπάρχουσας σαρκοφάγου, η οποία κινδυνεύει από κατάρρευση.
Η νέα σαρκοφάγος θα κατασκευαστεί σε σχετική απόσταση από τον αντιδραστήρα και μόλις ολοκληρωθεί θα μετακινηθεί πάνω σε ράγες προς την τελική της θέση, πάνω από την προϋπάρχουσα σαρκοφάγο. Μετά το πέρας της κατασκευής θα ξεκινήσει η αποδόμηση του πυρήνα 4.
Συγκλονιστικές μαρτυρίες ανθρώπων που μένουν στην περιοχή
Οι άνθρωποι που παρέμειναν στην περιοχή, συνέχισαν να τρώνε τοπικά προϊόντα με τα επίπεδα ακτινοβολίας δύο έως πέντε φορές υψηλότερα από ότι θεωρούνται ασφαλή.
Στο χωριό Zalyshany, 50 χιλιόμετρα περίπου νοτιοδυτικά του Τσέρνομπιλ, ο 8χρονος Bogdan Vetrov πάσχει από διαταραχές του θυροειδή αδένα.
Η μητέρα του, Viktoria, πιστεύει ότι αυτό οφείλεται στην ακτινοβολία που βρίσκονται στα τρόφιμα, αλλά υποστηρίζει ότι οι επιλογές της οικογένειάς της είναι ή να τρώνε τροφές που έχουν μολυνθεί ή να λιμοκτονήσουν.
«Είμαστε ενήμεροι για τους κινδύνους, αλλά τι μπορούμε να κάνουμε; Δεν υπάρχει άλλος τρόπος για να επιβιώσει κάποιος εδώ», ανέφερε η Victoria Vetrova.
Το 2012 επετράπη και η είσοδος τουριστών στη «ζώνη αποκλεισμού».
Οι 50.000 άνθρωποι που ζούσαν κάποτε στη γειτονική πόλη Πριπιάτ εκκένωσαν την περιοχή μετά την έκρηξη, αν και μερικοί σήμερα έχουν επιστρέψει, παρά τους κινδύνους για την υγεία τους. Κάποιοι, βρήκαν τη ζωή μακριά από το σπίτι τόσο ανυπόφορη, που αποφάσισαν να επιστρέψουν, ακόμα και όταν το σπίτι τους ήταν μέρος περιοχής της χειρότερης πυρηνικής καταστροφής στον κόσμο.
«Δεν υπάρχει ακτινοβολία εδώ. Δεν φοβάμαι τίποτα. Και όταν έρθει η ώρα για να πεθάνω, δεν θα συμβεί λόγω της ακτινοβολίας», είπε κάτοικος που επέστρεψε στην περιοχή.
Εν τη απουσία τους, η πανίδα της περιοχής έχει σημειώσει κατακόρυφη πληθυσμιακή αύξηση.
Μελέτη υποστηρίζει ότι η άγρια ζωή ευδοκιμεί στη ζώνη αποκλεισμού
Επιστήμονες τοποθέτησαν δολώματα και φωτογράφισαν κοπάδια από άγρια ζώα. Η νέα μελέτη που διεξήχθη από ερευνητές από το Πανεπιστήμιο της Γεωργίας (UGA) δείχνει ότι ο πληθυσμός της άγριας ζωής δεν εξολοθρεύτηκε από το τοξικό τοπίο, αλλά στην πραγματικότητα άνθισε.
Η ομάδα χρησιμοποίησε 94 δολωματικούς σταθμούς και 30 απομακρυσμένες «παγίδες» με φωτογραφική μηχανή στην άκρως μολυσμένη περιοχή στη νότια Λευκορωσία, όπου υπάρχουν απέραντα δάση και άδεια χωριά.
Στις 5 εβδομάδες που διήρκησε η μελέτη μεταξύ Οκτωβρίου και Νοεμβρίου του 2014, ο φακός συνέλαβε 14 είδη θηλαστικών και ανίχνευσε 173 ζώα συνολικά.
Το πυρηνικό ατύχημα της 26ης Απριλίου 1986 ήταν της τάξης του μέγιστου προβλεπόμενου ατυχήματος στην Διεθνή Κλίμακα Πυρηνικών Γεγονότων, διατάραξε σοβαρότατα τις οικονομικές και κοινωνικές συνθήκες που επικρατούσαν στις γύρω περιοχές και είχε σημαντικές επιπτώσεις στο περιβάλλον και στην υγεία.
