Για κάθε επισκέπτη ή κάτοικο της Αθήνας η γειτονιά του Ψυρρή είναι άμεσα συνυφασμένη με τα μικρά ταβερνάκια και τη ρεμπέτικη μουσική. Πρόκειται για μια συνοικία γνωστή για τα στενά δρομάκια με τις ταβέρνες, τα τσιπουράδικα, τις μπιραρίες αλλά συνάμα και τα νεοκλασικά κτίσματα, που αντικρίζει κανείς, καθώς περιπλανιέται σ’ αυτή.
Τα τελευταία χρόνια μάλιστα η περιοχή προσελκύει κι άλλο κοινό εκτός από τους λάτρεις του καλού κρασιού κι ό,τι αυτό συνεπάγεται, καθώς εκεί έχουν ανοίξει και πολλά γλυκοπωλεία. Παρ’ όλο που σήμερα χαρακτηρίζεται ως μια από τις κυριότερες επιλογές για βραδινή έξοδο, που ικανοποιεί όλα τα γούστα, τα πράγματα στο παρελθόν ήταν κάπως διαφορετικά.
Ιστορική αναδρομή
Η μικρή συνοικία του Ψυρρή βρίσκεται στο ιστορικό κέντρο της Αθήνας και είναι μια από τις παλαιότερες συνοικίες της πόλης. Απλώνεται γύρω από την Πλατεία Ψυρρή ή Πλατεία Ηρώων, στην οποία οδηγούν οι πέντε σημαντικοί δρόμοι της συνοικίας: η οδός Μιαούλη, η οδός Καραϊσκάκη, η οδός Αγίων Αναργύρων, η οδός Αριστοφάνη και η οδός Αισχύλου. Πρώτη φορά το Ψυρή αναφέρεται στο βιβλίο του Γάλλου ιατρού Σπον με τίτλο «Ταξίδι σε Ιταλία, Δαλματία, Ελλάδα και Ανατολή» το 1678, στο οποίο παρουσιάζεται ως ένα από τα οκτώ πλατώματα της Αθήνας. Η ετυμολογία της συνοικίας δεν έχει απόλυτα εξακριβωθεί. Πιθανότατα η λέξη Ψυρή(ς) σημαίνει Ψαριανός και προέρχεται από τις παλαιότερες ονομασίες της νήσου των Ψαρών.
Η πλατεία του Ψυρρή λέγεται πλατεία Ηρώων από τα ονόματα των οδών που καταλήγουν σ’ αυτή. Στη παλιά Αθήνα, προπολεμικά, η ονομασία αυτή αποδίδονταν ιδιαίτερα υποτιμητικά για τους “ήρωες”, τους κουτσαβάκηδες της εποχής, που κατέκλυζαν την περιοχή. Επί της βορειοδυτικής πλευράς της πλατείας βρίσκεται από το 1912 το Α’ Υγειονομικό Κέντρο, όπου σήμερα στεγάζονται δημοτικές υπηρεσίες του 3ου διαμερίσματος της Αθήνας.
Κατά τη διάρκεια της Τουρκοκρατίας ο λόρδος Βύρων διέμεινε στην οικία του υποπρόξενου της Αγγλίας Θεόδωρου Μακρή, όπου και γνώρισε την Θηρεσία Μακρή, την οποία και ερωτεύτηκε. Εκείνη την εποχή στην περιοχή υπήρχε και το αρχοντικό του αργότερα διάσημου αρχαιολόγου για τις ανασκαφές στην Ακρόπολη Κυριάκου Πιττάκη. Αργότερα, εγκαταστάθηκαν διάφορες αρχοντικές οικογένειες όπως αυτή του ηγεμόνα της Ουγγροβλαχίας Ιωάννη Καρατζά. Αξίζει να αναφέρουμε πως ένας από τους διασημότερους κάτοικους ήταν ο Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης, στον οποίο λόγω της εικοσάχρονης διαμονής του στη συνοικία, του δόθηκε το προσωνύμιο «ο ερημίτης του Ψυρή»
Από το 1870 η συνοικία του Ψυρή είχε μετατραπεί σε μια από τις πιο επικίνδυνες περιοχές της Αθήνας. Αιτία αυτής της κατάστασης ήταν οι περίφημοι «κουτσαβάκηδες», δηλαδή οι διάφοροι μάγκες, που ήταν εμπλεκόμενοι σε διάφορες παράνομες δραστηριότητες. Οι κουτσαβάκηδες προκαλούσαν συχνά τρόμο στους κατοίκους. Κι αυτό γιατί πολλές φορές οργάνωναν ληστείες και επιδρομές εις βάρος πολλών εμπόρων φτάνοντας πολλές φορές και στο σημείο της δολοφονίας. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί ο πυρπολισμός του σπιτιού του Ισπανού τυχοδιώκτη Δαυίδ Πατσίφικο την ανάσταση του 1847, επειδή προσέβαλε το έθιμο της περιφοράς του επιταφίου τη Μεγάλη Παρασκευή και το κάψιμο του Ιούδα που ακολουθούσε. Στη συνέχεια πραγματοποιήθηκε διπλωματικό επεισόδιο, με αφορμή αυτή την καταστροφή, γεγονός που έμεινε γνωστό με τον τίτλο «Παρκερικά». Τελικά η δράση των κουτσαβάκηδων σταμάτησε απότομα τον Δεκέμβριο το 1893, όταν ο τότε αστυνομικός διευθυντής Αθηνών-Πειραιώς Δημήτριος Μπαϊρακτάρης μέσα σε διάστημα ενός μήνα κατάφερε να συλλάβει τους κακοποιούς της περιοχής.
Στη συγκεκριμένη γειτονιά, πριν από ενάμιση περίπου αιώνα, οι ταβέρνες και τα καπηλειά αποτελούσαν πόλο έλξης όλων των κατοίκων της πόλης. Εκεί σύχναζαν τόσο υψηλά ιστάμενα πρόσωπα όπως Βασιλιάδες και υπουργοί όσο και απλοί εργάτες. Μάλιστα όπως γνωρίζουμε από διάφορες ιστορίες ο βασιλιάς Όθων αλλά κι ο Γεώργιος Α’ ήταν από τους συχνούς επισκέπτες της συνοικίας. Ο πρώτος μάλιστα είχε μια ιδιαίτερη προτίμηση στη ταβέρνα που ονομαζόταν «Του Γιαβρούμ», ενώ ο δεύτερος αρεσκόταν συν τοις άλλοις στην καλή ρετσίνα που προσέφεραν τα ταβερνάκια. Στις ξακουστές ταβέρνες της εποχής ήταν μεταξύ των άλλων του «Ζώη», του «Σαλίγκαρου», του «Τασούλη», του «Χρυσού» κ.ά. Φυσικά η ρετσίνα δεν προσέλκυε μόνο τους επωνύμους, αλλά και όλους του κανταδόρους της Αθήνας, οι οποίοι έβρισκαν στις ταβέρνες την αφορμή να ξεδιπλώσουν το ταλέντο τους. Διάσημο επίσης ήταν και το «Καφέ-Αμάν», το οποίο βρισκόταν δίπλα στο ιστορικό θέατρο του Μπούκουρα.
