“Μαγειρεία και εστίες συσσιτίων κατασκευάζονταν κατά κόρον στις αρχές της δεκαετίας του ‘50. Τα κτίσματα αυτά ήταν συνήθως μικρά δωμάτια που σπάνια το εμβαδόν τους ξεπερνούσε τα έξι τετραγωνικά μέτρα. Εκεί, μια ανάσα μακριά από το αυστηρό σχολικό περιβάλλον έδιναν κάθε μέρα το παρόν όλοι οι μαθητές, οι δάσκαλοι και η υπηρεσία, η γυναίκα δηλαδή που μαγείρευε και στη συνέχεια σερβίριζε το φαγητό.

Τα μακαρόνια και τα όσπρια και δη τα φασόλια είχαν την τιμητική τους. Το πρωινό καθ’ όλη τη διάρκεια της εβδομάδας ήταν σταθερό και περιλάμβανε γάλα (27 γραμμάρια ανά μαθητή), άρτο (107 γραμμάρια), ζάχαρη (10 γραμμάρια) και κακάο (1,5 γραμμάριο). Στο μεσημεριανό τους οι μαθητές έτρωγαν βραστές πατάτες, πλιγούρι (αλλού μπλουγούρι), κοκκινιστό βακαλάο, μαγειρευτό κρέας, μακαρόνια ή φασόλια. Η δομή του εβδομαδιαίου προγράμματος γευμάτων επαναλαμβανόταν με ευλάβεια καθ’ όλη τη διάρκεια του έτους, εκτός βέβαια κάποιων ελάχιστων εξαιρέσεων, όπως τις γιορτινές ημέρες των Χριστουγέννων και την περίοδο της Σαρακοστής. Όπως και στο πρωινό έτσι και στα γεύματα οι μερίδες ήταν σταθερές. Έτσι λοιπόν σε κάθε μαθητή αναλογούσαν 80 γραμμάρια μακαρόνια, 10 γραμμάρια μυζήθρα, 25 γραμμάρια λίπος, 3 γραμμάρια αλάτι, 214 γραμμάρια ψωμί, 100 γραμμάρια φασόλια, 25 γραμμάρια λάδι, 9 γραμμάρια κρόμμυα και 120 γραμμάρια βακαλάο.”

Φεβρουάριος 1966. Από το Ημερολόγιο Μαθητικού Συσσιτίου του δημοτικού σχολείου Καρυάς Αργολίδας παρατηρούμε την εβδομαδιαία δομή των γευμάτων.

• Δευτέρα: μακαρόνια, μυζήθρα, λίπος, πελτές, άλας, άρτος.
• Τρίτη: φασόλια, λάδι, κρόμμυα, πελτές, άλας, άρτος.
• Τετάρτη: πλιγούρι, λίπος, πελτές, κρόμμυα, άλας, άρτος.
• Πέμπτη: βακαλάος, πατάτες, κρόμμυα, πελτές, λάδι, άρτος.
• Παρασκευή: μακαρόνια, πελτές, λάδι, άλας, άρτος.
• Σάββατο: φασόλια, πελτές, κρόμμυα, λάδι, άλας, άρτος.

Ελλάδα, 1941. Από το πρόγραμμα της παράστασης “Ο μεγάλος περίπατος του Πέτρου”, της Άλκης Ζέη, σε σκηνοθεσία Τάκη Τζαμαριά, που παίχτηκε πριν λίγα χρόνια στην παιδική σκηνή του Εθνικού Θεάτρου:

“ΣΥΣΣΙΤΙΟΝ. Το χειμώνα του 1941, η έλλειψη τροφίμων βασάνιζε την Αθήνα. Μέσα σε έναν πολύ βαρύ χειμώνα, μικροί και μεγάλοι βρέθηκαν αντιμέτωποι με την πιο φοβερή πείνα που μπορεί κανείς να φανταστεί. Το “συσσίτιο”, η τροφή που έδινε ο Ερυθρός Σταυρός και άλλες φιλανθρωπικές οργανώσεις, έσωσε πολλές ζωές. Το χαρουπάλευρο που αναφέρει η Αντιγόνη στο έργο γινόταν από τα χαρούπια, τους καρπούς της χαρουπιάς. Τα χαρούπια είναι μακριά, στριφτά και σκληρά. Έχουν πράσινο χρώμα όταν είναι άγουρα, και καστανό όταν είναι ώριμα. Έχουν γλυκιά γεύση και περιε΄χουν πολλά και πολύ σκληρά σπόρια. Στην Κατοχή το χρησιμοποιούσαν σαν υποκατάστατο του αλευριού από το σιτάρι….”

Το συσσίτιο

(παιδικό τραγουδάκι – Σ. Χατζηνικολάου, μαθητική εφημερίδα Ε’ Γυμνασίου Αρρένων Θεσσαλονίκης, φύλλο της 15ης Ιανουαρίου 1947)

Από μέρες έχουν πει
κι έχει διακοινωθεί
πως συσσίτιο θ’ αρχίσει
με πλουσία συλλογή.

Κι ο κυρ-Κότσιρας φωνάζει
κι έχει βγάλει διαταγή
ο καθένας πρέπει νάχει
ένα πιάτο ή ένα κουτί.

Επιτέλους ήρθε η μέρα
ήρθε η ώρα κι η στιγμή
τρέχουν όλοι για να πάρουν
το λαχταριστό φαγί.

Παίρνουν πρώτα πρωινό
ω! του θαύματος… αυτό
δυο κυτία γαλατάκι
κι εκατό κιλά νεράκι.

Τι..! Το μεσημεριανό,
στον καθένα μαθητή
δυο λουκάνικα μοιράσαν
τυλιγμένα σε χαρτί.

Κι ο Γυμνασιάρχης
με χαρά
μας υποσχόταν
και αναδρομικά!

Ελλάδα, 1950. Απόσπασμα από το βιβλίο μου “Το απουσιολόγιο του χρόνου”: