Στα χρόνια της ηγεσίας του Περικλή στην Αθήνα (461-429 π.Χ.), η πόλη-κράτος γνώρισε μια περίοδο αξιοσημείωτης ανάπτυξης, τόσο πολιτικά όσο και πολιτιστικά. Ο Περικλής, εξέχων πολιτικός, στρατιωτικός (στρατηγός) και ρήτορας, έπαιξε καθοριστικό ρόλο στη διαμόρφωση της λειτουργίας του κράτους και της κοινωνίας της Αθήνας εκείνη την περίοδο.
Το αθηναϊκό κράτος ήταν άμεση δημοκρατία, δηλαδή οι ίδιοι οι πολίτες συμμετείχαν στις διαδικασίες λήψης αποφάσεων. Ωστόσο, είναι σημαντικό να σημειωθεί ότι δεν θεωρούνταν πολίτες όλοι οι κάτοικοι της Αθήνας. Μόνο οι ενήλικες άνδρες Αθηναίοι πολίτες που γεννήθηκαν από γονείς πολίτες είχαν πλήρη πολιτικά δικαιώματα. Οι γυναίκες, οι σκλάβοι και οι ξένοι (γνωστοί ως μέτικοι) αποκλείστηκαν από την πολιτική συμμετοχή.
Το κύριο όργανο διοίκησης ήταν η Συνέλευση (Εκκλησία), η οποία αποτελούνταν από όλους τους ενήλικους άνδρες πολίτες. Η Συνέλευση συνεδρίαζε τακτικά στο λόφο της Πνύκας και είχε την εξουσία να λαμβάνει σημαντικές αποφάσεις, όπως τη ψήφιση νόμων, την κήρυξη πολέμου και την εκλογή αξιωματούχων. Αυτή η συμμετοχική δημοκρατία ήταν ένα καθοριστικό χαρακτηριστικό της αθηναϊκής κοινωνίας και την ξεχώρισε από άλλες αρχαίες ελληνικές πόλεις-κράτη.
Ο Περικλής, γνωστός για την ευγλωττία και την πειστική του ικανότητα, έπαιξε κεντρικό ρόλο στην αθηναϊκή πολιτική σκηνή. Ήταν εξέχον μέλος της δημοκρατικής παράταξης και χρησιμοποίησε το ρητορικό του ταλέντο για να επηρεάσει την κοινή γνώμη. Συχνά μιλούσε στη Συνέλευση, υποστηρίζοντας πολιτικές που προάγουν τη δύναμη και το κύρος της Αθήνας.
Η ηγεσία του Περικλή επέφερε πολυάριθμες αλλαγές στη λειτουργία του κράτους και της κοινωνίας. Μία από τις σημαντικότερες συνεισφορές του ήταν η πληρωμή των δημοσίων υπαλλήλων. Πριν από την εποχή του, οι περισσότεροι αξιωματούχοι κατείχαν τις θέσεις τους σε εθελοντική βάση. Ο Περικλής εισήγαγε ένα σύστημα που παρείχε πληρωμές για να ενθαρρύνει τη συμμετοχή πολιτών που δεν ήταν ανεξάρτητα εύποροι. Αυτό έδωσε τη δυνατότητα σε άτομα από χαμηλότερα οικονομικά στρώματα να κατέχουν δημόσια αξιώματα και να συμμετέχουν στη διοίκηση του κράτους.
Ο Περικλής ενίσχυσε επίσης το αθηναϊκό ναυτικό, μετατρέποντάς το σε μια τρομερή δύναμη γνωστή ως Δηλιακή Συμμαχία. Αρχικά ιδρύθηκε ως αμυντική συμμαχία ενάντια στην περσική επιθετικότητα, η Δηλιακή Συμμαχία έγινε τελικά όργανο του αθηναϊκού ιμπεριαλισμού. Ο πλούτος και οι πόροι που αποκτήθηκαν μέσω αυτής της συμμαχίας επέτρεψαν στην Αθήνα να επενδύσει σε δημόσιες υποδομές, όπως η κατασκευή της Ακρόπολης και άλλα μεγάλα αρχιτεκτονικά έργα.
Επιπλέον, ο Περικλής εφάρμοσε ένα σύστημα δημόσιας πρόνοιας που παρείχε επιδόματα στους φτωχότερους πολίτες. Αυτό περιελάμβανε υποτροφίες για τη συμμετοχή στη Συνέλευση και τη συμμετοχή σε επιτροπές, διασφαλίζοντας ότι ακόμη και εκείνοι που δεν έχουν σημαντική περιουσία θα μπορούσαν να συμμετάσχουν ενεργά στη δημοκρατική διαδικασία.
Όσον αφορά την πολιτιστική ανάπτυξη, τα χρόνια του Περικλή σημείωσαν το απόγειο των αθηναϊκών πνευματικών και καλλιτεχνικών επιτευγμάτων. Ήταν κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου που εμφανίστηκαν διάσημοι φιλόσοφοι όπως ο Σωκράτης, ο Πλάτωνας και ο Αριστοτέλης, συνεισφέροντας στην ανάπτυξη της δυτικής φιλοσοφίας. Οι θεατρικοί συγγραφείς Αισχύλος, Σοφοκλής και Ευριπίδης έγραψαν τις περίφημες τραγωδίες τους, ενώ ο ιστορικός Θουκυδίδης εξιστόρησε τον Πελοποννησιακό Πόλεμο, στον οποίο η Αθήνα και η Σπάρτη πολέμησαν για κυριαρχία.
Ο Περικλής υποστήριξε την άνθηση των τεχνών και του πολιτισμού αναθέτοντας την κατασκευή πολλών δημόσιων κτιρίων και μνημείων. Το πιο αξιοσημείωτο από αυτά ήταν ο Παρθενώνας, ένας εμβληματικός ναός αφιερωμένος στη θεά Αθηνά, που βρίσκεται στην Ακρόπολη. Χρησιμοποίησε ως σύμβολο του πλούτου, της δύναμης και της καλλιτεχνικής ικανότητας της Αθήνας.
Ενώ η Αθήνα υπό τον Περικλή γνώρισε αξιοσημείωτα επιτεύγματα, αξίζει να σημειωθεί ότι δεν ωφελήθηκαν εξίσου όλα τα μέλη της κοινωνίας. Η δουλεία ήταν βαθιά εδραιωμένη στην αθηναϊκή κοινωνία και η πόλη βασιζόταν σε σημαντικό πληθυσμό σκλάβων για να στηρίξει την οικονομία και την καθημερινή της ζωή. Οι σκλάβοι θεωρούνταν ιδιοκτησία και δεν είχαν πολιτικά δικαιώματα ή προσωπικές ελευθερίες.
Συνολικά, τα χρόνια της ηγεσίας του Περικλή στην Αθήνα ήταν μάρτυρες ενός συνδυασμού πολιτικής δημοκρατίας, πολιτιστικής προόδου και ιμπεριαλιστικής επέκτασης. Οι πολιτικές του αποσκοπούσαν στην ενίσχυση της Αθήνας ως δημοκρατικής δύναμης, στην ενδυνάμωση των πολιτών της μέσω διαφόρων μεταρρυθμίσεων και στην ενίσχυση του κύρους της πόλης μέσω καλλιτεχνικών και αρχιτεκτονικών προσπαθειών. Η κληρονομιά αυτής της περιόδου συνεχίζει να εμπνέει και να διαμορφώνει τον δυτικό πολιτισμό μέχρι σήμερα.
