«Η πιθανότητα πυρηνικού ολέθρου είναι πραγματική. Υφίσταται σήμερα, παρά το γεγονός ότι ο Ψυχρός Πόλεμος τερματίστηκε πριν από μία και πλέον δεκαετία».—Πρώην υπουργός άμυνας των ΗΠΑ Ρόμπερτ Σ. Μακ Ναμάρα και Τζέιμς Γκ. Μπλάιτ, καθηγητής διεθνών σχέσεων στο Ινστιτούτο Διεθνών Μελετών Γουότσον.
ΤΟ 1991, όταν τερματίστηκε ο Ψυχρός Πόλεμος, ο λεπτοδείκτης του φημισμένου ρολογιού της καταστροφής μετακινήθηκε προς τα πίσω ώστε να δείχνει 17 λεπτά πριν από τα «μεσάνυχτα». Το ρολόι της καταστροφής απεικονίζεται στο εξώφυλλο του περιοδικού Δελτίο των Ατομικών Επιστημόνων (Bulletin of the Atomic Scientists) και αποτελεί σύμβολο του πόσο κοντά σε έναν πυρηνικό πόλεμο (μεσάνυχτα) θεωρείται ότι βρίσκεται ο κόσμος. Εκείνη τη χρονιά, ο λεπτοδείκτης απομακρύνθηκε από τα μεσάνυχτα περισσότερο από κάθε άλλη φορά αφότου εμφανίστηκε το ρολόι το 1947. Έκτοτε, όμως, ο λεπτοδείκτης άρχισε να κινείται και πάλι προς τα εμπρός. Λόγου χάρη, το Φεβρουάριο του 2002, η ένδειξη του ρολογιού μετακινήθηκε προς τα εμπρός για τρίτη φορά μετά το τέλος του Ψυχρού Πολέμου, φτάνοντας στα εφτά λεπτά πριν από τα μεσάνυχτα.
Γιατί ένιωσαν την ανάγκη οι εκδότες αυτού του επιστημονικού περιοδικού να μετακινήσουν το ρολόι προς τα εμπρός; Γιατί πιστεύουν πως ο πυρηνικός πόλεμος εξακολουθεί να αποτελεί απειλή; Και ποιος απειλεί την ειρήνη;
Ένα Μυστικό σε Σχέση με τη «Μείωση»
«Πάνω από 31.000 πυρηνικά όπλα διατηρούνται ακόμη», εξηγεί το Δελτίο των Ατομικών Επιστημόνων, και συνεχίζει: «Το ενενήντα πέντε τοις εκατό αυτών των όπλων βρίσκονται στις Ηνωμένες Πολιτείες και στη Ρωσία, και πάνω από 16.000 είναι σε επιχειρησιακή ετοιμότητα». Μερικοί ίσως παρατηρήσουν τη φαινομενική αντίφαση όσον αφορά τον αριθμό των πυρηνικών κεφαλών που υπάρχουν. Δεν διακήρυξαν ήδη εκείνες οι πυρηνικές υπερδυνάμεις ότι είχαν μειώσει τις κεφαλές τους στις 6.000 η καθεμιά;
Εδώ βρίσκεται το μυστικό της «μείωσης». Μια έκθεση του Ιδρύματος Κάρνεγκι για τη Διεθνή Ειρήνη εξηγεί: «Ο αριθμός των 6.000 κεφαλών προκύπτει βάσει συγκεκριμένων κανόνων καταμέτρησης, οι οποίοι έχουν συμφωνηθεί στη συνθήκη START [Συνομιλίες για τη Μείωση των Στρατηγικών Όπλων]. Και τα δύο έθνη θα διατηρήσουν χιλιάδες επιπρόσθετα τακτικά και εφεδρικά όπλα». (Τα πλάγια γράμματα δικά μας.) Σύμφωνα με το Δελτίο των Ατομικών Επιστημόνων, «πολλές, αν όχι οι περισσότερες, πυρηνικές κεφαλές των ΗΠΑ οι οποίες αποσύρθηκαν από το ενεργό απόθεμα θα αποθηκευτούν (μαζί με περίπου 5.000 κεφαλές οι οποίες φυλάσσονται ήδη ως εφεδρικές) και δεν θα αποσυναρμολογηθούν».
Έτσι λοιπόν, εκτός από τα χιλιάδες έτοιμα προς χρήση στρατηγικά πυρηνικά βλήματα που εξακολουθούν να φυλάσσονται και τα οποία μπορούν να εκτοξευτούν από τη μια ήπειρο στην άλλη κατευθείαν, υπάρχουν χιλιάδες άλλες πυρηνικές κεφαλές καθώς και άλλα τακτικά πυρηνικά όπλα σχεδιασμένα για να πλήττουν κοντινότερους στόχους. Αναμφίβολα, οι δύο πυρηνικές υπερδυνάμεις διατηρούν ακόμη άφθονο πυρηνικό εξοπλισμό στο οπλοστάσιό τους, ικανό να αφανίσει αρκετές φορές ολόκληρο τον πληθυσμό του κόσμου! Η διατήρηση ενός τόσο μεγάλου αριθμού επικίνδυνων όπλων αυξάνει την πιθανότητα μιας ακόμη απειλής—της εκτόξευσης πυρηνικών βλημάτων κατά λάθος.
Πυρηνικός Πόλεμος Κατά Λάθος
«Οι πυρηνικές δυνάμεις των ΗΠΑ ελέγχονται από μια στρατηγική “εκτόξευσης κατά το συναγερμό”», σύμφωνα με τον Ρόμπερτ Σ. Μακ Ναμάρα και τον Τζέιμς Γκ. Μπλάιτ, οι οποίοι προαναφέρθηκαν. Τι σημαίνει αυτό; «Οι κεφαλές μας είναι έτοιμες να εκτοξευθούν την ώρα που οι ρωσικές κεφαλές βρίσκονται στον αέρα», εξηγούν, και προσθέτουν: «Σύμφωνα με αυτή τη στρατηγική, από τη στιγμή του πρώτου συναγερμού για ρωσική επίθεση μέχρι την εκτόξευση των δικών μας βλημάτων δεν μεσολαβούν πάνω από 15 λεπτά». Όπως λέει κάποιος πρώην υπεύθυνος για την εκτόξευση στρατηγικών πυρηνικών βλημάτων των ΗΠΑ, «σχεδόν όλα τα βλήματα που βρίσκονται στο έδαφος είναι έτοιμα για εκτόξευση μέσα σε δύο λεπτά».
Αυτή η κατάσταση πλήρους ετοιμότητας φέρνει στο προσκήνιο τον κίνδυνο της κατά λάθος εκτόξευσης βλημάτων εξαιτίας λανθασμένου συναγερμού. «Περισσότερες από μία φορές», εξηγεί ένα άρθρο του περιοδικού Νέα των ΗΠΑ & Παγκόσμιες Ειδήσεις (U.S.News & World Report), «πραγματικές διαταγές εκτόξευσης έχουν διαβιβαστεί κατά λάθος στη διάρκεια αμερικανικών εκπαιδευτικών ασκήσεων με πυρηνικά όπλα». Παρόμοιοι λανθασμένοι συναγερμοί έχουν σημειωθεί και στη Ρωσία επίσης. Όταν ένας νορβηγικός εξερευνητικός πύραυλος προκάλεσε λανθασμένο συναγερμό το 1995, ο Ρώσος πρόεδρος ξεκίνησε τη διαδικασία ενεργοποίησης των κωδικών εκτόξευσης πυρηνικών βλημάτων.
Αυτή η στρατηγική ετοιμότητας για εκτόξευση ασκεί τεράστια πίεση σε εκείνους που φέρουν την ευθύνη των αποφάσεων. Ευτυχώς, στο παρελθόν οι διοικητές αναγνώρισαν ότι οι συναγερμοί ήταν λανθασμένοι, και μέχρι στιγμής έχει αποτραπεί ο πυρηνικός πόλεμος. Αναφορικά με ένα περιστατικό που συνέβη το 1979, κάποιος ερευνητής εξήγησε: «Αυτό που εμπόδισε [την εκτόξευση] των αμερικανικών βλημάτων ήταν οι δορυφόροι έγκαιρης προειδοποίησης που έχουμε, οι οποίοι έδειξαν ότι δεν υπήρχαν σοβιετικά βλήματα στον αέρα». Ωστόσο, με τον καιρό, αυτά τα δορυφορικά συστήματα έγκαιρης προειδοποίησης φθείρονται. Ερευνητές και αναλυτές ανησυχούν για το γεγονός ότι «οι περισσότεροι από τους δορυφόρους έγκαιρης προειδοποίησης της Ρωσίας είτε έχουν πάψει να λειτουργούν είτε έχουν εκτραπεί από την καθορισμένη τροχιά τους». Επομένως, όπως ανέφερε ένας απόστρατος αντιναύαρχος των ΗΠΑ πριν από αρκετά χρόνια, «η πιθανότητα προληπτικής επίθεσης ή εκτόξευσης βλημάτων εξαιτίας παρανόησης, χορήγησης εξουσίας σε ακατάλληλα πρόσωπα ή ατυχήματος είναι εξίσου μεγάλη σήμερα όσο ήταν και στο παρελθόν».
Νέα Μέλη στην Ομάδα των Πυρηνικών Δυνάμεων
Μολονότι τα μεγαλύτερα πυρηνικά οπλοστάσια ανήκουν στις δύο πυρηνικές υπερδυνάμεις, υπάρχουν και άλλες πυρηνικές δυνάμεις, όπως η Γαλλία, η Κίνα και η Μεγάλη Βρετανία. Αυτή η ομάδα των δηλωμένων πυρηνικών δυνάμεων, απέκτησε προσφάτως νέα μέλη, την Ινδία και το Πακιστάν. Εκτός από αυτές τις χώρες, υπάρχουν και αρκετές ακόμη, περιλαμβανομένου και του Ισραήλ, για τις οποίες συχνά λέγεται ότι προσπαθούν να αποκτήσουν πυρηνικά όπλα—ή ίσως τα έχουν ήδη.
Πολιτικές συγκρούσεις που θα περιλάμβαναν οποιοδήποτε από τα μέλη αυτής της ομάδας, μεταξύ των οποίων και τα νέα μέλη, θα μπορούσαν να πυροδοτήσουν πυρηνικές εχθροπραξίες. «Η κρίση μεταξύ Ινδίας και Πακιστάν . . . έφερε για πρώτη φορά δύο έθνη τόσο κοντά σε πυρηνικό πόλεμο μετά την Κρίση των Πυραύλων στην Κούβα», εξηγεί το Δελτίο των Ατομικών Επιστημόνων. Παρατηρώντας την τεταμένη κατάσταση που δημιουργήθηκε στις αρχές του 2002, αρκετοί άνθρωποι φοβήθηκαν ότι ήταν πολύ πραγματικό το ενδεχόμενο μιας πυρηνικής επίθεσης.
Επιπλέον, η ανάπτυξη άλλων όπλων μαζικής καταστροφής έχει δημιουργήσει περισσότερες πιθανότητες για χρήση της πυρηνικής βόμβας. Αναφερόμενη σε μια απόρρητη έκθεση του Πενταγώνου, η εφημερίδα Δε Νιου Γιορκ Τάιμς (The New York Times) έγραψε ότι «η πιθανή χρήση πυρηνικών όπλων για την καταστροφή αποθεμάτων βιολογικών όπλων του εχθρού, χημικών όπλων και άλλων όπλων μαζικής καταστροφής» ίσως έχει γίνει μέρος της αμερικανικής πυρηνικής πολιτικής.
Οι τρομοκρατικές επιθέσεις της 11ης Σεπτεμβρίου 2001 στις Ηνωμένες Πολιτείες αφύπνισαν τον κόσμο αναφορικά με μια άλλη πυρηνική απειλή. Πολλοί πιστεύουν τώρα ότι τρομοκρατικές οργανώσεις προσπαθούν να αναπτύξουν—ή ίσως έχουν ήδη στα χέρια τους—πυρηνικά όπλα. Πώς είναι αυτό δυνατόν;
Τρομοκράτες και «Βρώμικες Βόμβες»
Είναι εφικτή η κατασκευή πυρηνικής βόμβας με υλικά που πουλιούνται στη μαύρη αγορά; Η απάντηση, σύμφωνα με το περιοδικό Τάιμ (Time), είναι ναι. Το περιοδικό αναφέρθηκε σε μια ομάδα που συγκροτήθηκε για την αποτροπή της πυρηνικής τρομοκρατίας. Μέχρι τώρα, η ομάδα «έχει συναρμολογήσει πάνω από δώδεκα» αυτοσχέδιες βόμβες χρησιμοποιώντας «τεχνολογία που βρίσκεται στα ράφια συνηθισμένων καταστημάτων ηλεκτρονικών και πυρηνικά καύσιμα που πουλιούνται στη μαύρη αγορά».
Ο πυρηνικός αφοπλισμός και η αποσυναρμολόγηση των πυρηνικών όπλων έχουν αυξήσει το ενδεχόμενο κλοπής πυρηνικών υλικών. «Τα χιλιάδες ρωσικά πυρηνικά όπλα που αφαιρούνται από καλά φυλασσόμενα βλήματα, βομβαρδιστικά και υποβρύχια και αποθηκεύονται αλλού, σε λιγότερο ασφαλείς χώρους, γίνονται δελεαστικοί στόχοι φιλόδοξων τρομοκρατών», λέει το περιοδικό Τάιμ. Αν μια μικρή ομάδα ανθρώπων αποκτήσουν τμήματα αποσυναρμολογημένων πυρηνικών όπλων και τα ξανασυναρμολογήσουν, αυτοί οι άνθρωποι θα μπορούσαν σύντομα να περιληφθούν στην ομάδα των πυρηνικών δυνάμεων!
Το περιοδικό Ειρήνη (Peace) υποστηρίζει ότι δεν είναι καν απαραίτητο να συναρμολογήσεις μια βόμβα για να γίνεις μέλος της ομάδας των πυρηνικών δυνάμεων. Το μόνο που χρειάζεται είναι να διαθέτεις επαρκή ποσότητα σχάσιμου ουρανίου ή πλουτωνίου. Το περιοδικό αναφέρει: «Οι τρομοκράτες που έχουν ουράνιο κατάλληλο για την κατασκευή σύγχρονων όπλων θα μπορούσαν εύκολα να προκαλέσουν έκρηξη ρίχνοντας απλώς τη μισή ποσότητα στην άλλη μισή». Πόσο εμπλουτισμένο πυρηνικό υλικό είναι απαραίτητο; Σύμφωνα με το ίδιο περιοδικό, «τρία κιλά θα ήταν αρκετά». Αυτή είναι περίπου η ποσότητα πυρηνικού υλικού κατάλληλου για κατασκευή όπλων που κατασχέθηκε από λαθρεμπόρους οι οποίοι συνελήφθησαν το 1994 στην Τσεχία!
Τα πυρηνικά απόβλητα μπορεί να αποτελέσουν μια άλλη μορφή πυρηνικού εξοπλισμού. «Στην πραγματικότητα, αυτό που ανησυχεί τους ειδικούς είναι ο φονικός συνδυασμός ραδιενεργών αποβλήτων και συμβατικών εκρηκτικών», λέει το περιοδικό Ο Αμερικανός Παρατηρητής (The American Spectator). Τα όπλα αυτού του τύπου, που είναι μηχανισμοί διασκορπισμού ραδιενέργειας, είναι γνωστά ως βρώμικες βόμβες. Πόσο επικίνδυνες είναι; Οι βρώμικες βόμβες χρησιμοποιούν «ισχυρά συμβατικά εκρηκτικά για το διασκορπισμό άκρως ραδιενεργών υλικών με σκοπό τη δηλητηρίαση στόχων και όχι την καταστροφή τους με έκρηξη και θερμότητα», εξηγεί η εφημερίδα ΙΗΤ Ασάχι Σιμπούν (IHT Asahi Shimbun), και συνεχίζει: «Οι συνέπειές τους στον άνθρωπο μπορεί να κυμαίνονται από την ακτινοπάθεια μέχρι τον επώδυνο, αργό θάνατο». Αν και μερικοί λένε ότι η χρήση πυρηνικών αποβλήτων που είναι εύκολο να βρεθούν δεν θα προκαλούσε πολύ μεγάλη βλάβη, η ύπαρξη εμπλουτισμένου πυρηνικού υλικού στη μαύρη αγορά κάνει πολλούς να ανησυχούν. Σύμφωνα με μια πρόσφατη παγκόσμια έρευνα, το 60 και πλέον τοις εκατό όσων ρωτήθηκαν πιστεύει ότι μέσα στην επόμενη δεκαετία θα κάνει την εμφάνισή του κάποιο κρούσμα πυρηνικής τρομοκρατίας.
Αναμφίβολα, ο κόσμος εξακολουθεί να θεωρεί πραγματική την πυρηνική απειλή. Η βρετανική εφημερίδα Γκάρντιαν Γουίκλι (Guardian Weekly), με ημερομηνία 16-22 Ιανουαρίου 2003, σχολίασε: «Μετά τις μαύρες μέρες του ψυχρού πολέμου, το ενδεχόμενο να καταφύγουν οι ΗΠΑ σε πυρηνικά όπλα είναι τώρα μεγαλύτερο από ποτέ. . . . Οι ΗΠΑ πλησιάζουν προοδευτικά στο κατώφλι του πυρηνικού πολέμου». Έτσι λοιπόν, είναι λογικό να ρωτήσουμε: Μπορεί να αποφευχθεί ένας πυρηνικός πόλεμος; Υπάρχει ελπίδα για έναν κόσμο απαλλαγμένο από την πυρηνική απειλή; Αυτές οι ερωτήσεις θα εξεταστούν στο επόμενο άρθρο.
Δεύτερη Πυρηνική Εποχή;
Γράφοντας στο Περιοδικό της Νιου Γιορκ Τάιμς (The New York Times Magazine), ο αρθρογράφος Μπιλ Κέλερ (τώρα αρχισυντάκτης της εφημερίδας Δε Νιου Γιορκ Τάιμς) εξέφρασε την άποψη ότι τα έθνη έχουν εισέλθει στη δεύτερη πυρηνική εποχή. Η πρώτη διήρκεσε μέχρι τον Ιανουάριο του 1994, όταν η Ουκρανία συμφώνησε να απομακρύνει τα όπλα που κληρονόμησε από την πρώην Σοβιετική Ένωση. Γιατί γίνεται αναφορά σε μια δεύτερη πυρηνική εποχή;
Ο Κέλερ γράφει: «Η δεύτερη πυρηνική εποχή προαναγγέλθηκε από έναν υπόκωφο φοβερό θόρυβο κάτω από την έρημο του Ρατζαστάν το 1998, καθώς η νεοεκλεχθείσα Ινδουιστική εθνικιστική κυβέρνηση της Ινδίας διεξήγε πέντε δοκιμαστικές εκρήξεις. Δύο εβδομάδες αργότερα, το Πακιστάν έκανε το ίδιο». Τι κατέστησε αυτές τις δοκιμές διαφορετικές από εκείνες της προηγούμενης πυρηνικής εποχής; «Επρόκειτο για πυρηνικά όπλα σχεδιασμένα να πλήξουν συγκεκριμένες περιοχές».
Μπορεί, λοιπόν, ο κόσμος να νιώθει ασφαλέστερος με δύο ακόμη ενεργά μέλη στην ομάδα των πυρηνικών δυνάμεων; Ο Κέλερ συνεχίζει: «Κάθε νέα χώρα η οποία αποκτάει πυρηνικά όπλα αυξάνει το ενδεχόμενο διεξαγωγής πολέμου που θα περιλαμβάνει κάποιο κράτος-κάτοχο πυρηνικών όπλων».—«Το Νοητό», Περιοδικό της Νιου Γιορκ Τάιμς, 4 Μαΐου 2003, σελίδα 50.
Η κατάσταση γίνεται ακόμη πιο περίπλοκη από τα νέα ότι η Βόρεια Κορέα ίσως έχει «αρκετό πλουτώνιο ώστε να μπορεί σύντομα να κατασκευάσει έξι νέες πυρηνικές βόμβες. . . . Κάθε μέρα που περνάει, αυξάνεται ο κίνδυνος να καταφέρει η Βόρεια Κορέα να παραγάγει νέα πυρηνικά όπλα, και ίσως ακόμη να προβεί σε δοκιμή ενός από αυτά για να αποδείξει την επιτυχία της».—Δε Νιου Γιορκ Τάιμς, 18 Ιουλίου 2003.