Ο ΕΠΙΣΚΕΠΤΗΣ στο Λάγος είχε απορροφηθή από τη συζήτησι. Ξαφνικά διεκόπη στο μέσον της χειρονομίας του! Η σοβαρή έκφρασις του προσώπου του πάγωσε προς στιγμή, και μετά έδωσε τη θέσι της σ’ ένα βλέμμα αμήχανης εκπλήξεως. Άκουγε προσεκτικά για μερικά λεπτά, γυρίζοντας τα κεφάλι του σαν να προσπαθούσε να συλλάβη κάποιον ήχο πιο καθαρά. Η ξαφνιασμένη έκφρασίς του αυξήθηκε. Τελικά γύρισε στο σύντροφό του, που προσπαθούσε μάταια να κρύψη ότι διασκέδαζε, και ρώτησε: «Τι στην ευχή είναι αυτό;»

Τώρα ο ήχος είχε έλθει πολύ πιο κοντά. Φαινόταν να είναι ήχος τύμπανου, αλλά ήταν κάτι σαν φωνή—μια ξένη φωνή που μιλούσε μια παράξενη γλώσσα. Ασφαλώς δεν ήταν ανθρώπινη φωνή. Μολονότι είχε τους τόνους και τις παραλλαγές του λόγου τής έλειπε η άρθρωσις των συμφώνων. Ωστόσο δεν έμοιαζε με τους τόνους κάποιου μουσικού οργάνου από κείνα που γνώριζε ο επισκέπτης.

Αλλά ήταν η φωνή ενός μουσικού οργάνου. Ήταν η φωνή των ομιλούντων τύμπανων των Γιορούμπας.

Η Γλώσσα των Τύμπανων

Ο φίλος του τώρα είχε την ευκαιρία να περιγράψη και να εξηγήση τη χρήσι αυτών των τυμπάνων. Άρχισε λέγοντας ότι στη γη των Γιορούμπας της Νιγηρίας και μέσα στις κοινότητες της Δυτικής Αφρικής που μιλούν τη γλώσσα των Γιορούμπας, χρησιμοποιείται μια ποικιλία τυμπάνων για τη ρυθμική γλώσσα των τυμπάνων. Μηνύματα μπορούν να σταλούν μ’ αυτόν τον τρόπο, αλλά μόνο σε μικρές αποστάσεις. Τα τύμπανα εξυπηρετούν συνήθως περισσότερο για να συνοδεύουν το χορό και το τραγούδι.

Αυτό είναι δυνατόν επειδή η γλώσσα των Γιορούμπας είναι τονική. Λέξεις που προφέρονται ακριβώς όμοια, ξεχωρίζουν στον απλό λόγο με ελαφρές παραλλαγές στο τόνο και στη φωνητική διακύμανσι. Τα τύμπανα μιμούνται τους τόνους και τον ρυθμό του λόγου, έτσι ώστε η γλώσσα των τυμπάνων να μοιάζη πάρα πολύ με την προφορική γλώσσα των Γιορούμπας. Μ’ αυτόν τον τρόπο τα ομιλούνται τύμπανα διαφέρουν από τα ταμ-ταμ των άλλων φυλών, που δεν μπορούν να μιμηθούν τη γλώσσα, αλλά χρησιμοποιούνται για να στέλνουν κωδικοποιημένα μηνύματα σε πολύ μεγάλες αποστάσεις.

Χρειάζεται πολύ εκπαίδευσις για να μάθη κανείς να χρησιμοποιή τα τύμπανα. Η γλώσσα αποτελείται από σύνολο φράσεων που συνήθως σχηματίζουν ένα ορίκι. Το ορίκι είναι μια έκφρασις που γνωρίζει κάθε οικογένεια, σαν ένα έμβλημα με λέξεις, που απεικονίζει τις καταστάσεις, το επάγγελμα, τη θρησκεία ή την παράδοσι της οικογένειας. Ο επιδέξιος τυμπανιστής πρέπει να μάθη τα ορίκις πολλών διαφορετικών οικογενειών. Πρέπει επίσης ν’ αποκτήση τη μηχανική επιδεξιότητα να χτυπά το τύμπανο ώστε να παράγη ήχους όμοιους με τους τόνους του λόγου.

Έτσι, ένας υποψήφιος τυμπανιστής πρέπει να διδαχθή από έναν επιδέξιο τυμπανιστή σε πολύ μικρή ηλικία για να είναι σίγουρος ότι θα έχη αρκετό χρόνο για να γίνη κάτοχος των μυστικών του επαγγέλματος, εκτός από την απόκτησι της αναγκαίας αφής και επιδεξιότητας. Ο τυμπανισμός ήταν ένα παραδοσιακό επάγγελμα που μεταβιβάσθηκε κληρονομικά σε μερικές οικογένειες. Η τέχνη μεταβιβάσθηκε από πατέρα σε γιο, έτσι ώστε διατηρήθηκε μια υψηλού βαθμού επιδεξιότητα.

Υπάρχουν διάφοροι τύποι τυμπάνων, όλα κατασκευασμένα από σκαμμένο ξύλο, τα οποία χρησιμοποιούνται για τη μετάδοσι μηνυμάτων. Τα νταν-νταν είναι τα πιο εύχρηστα από τα ομιλούντα τύμπανα. Αποτελούνται από πέντε μέρη. Τα τέσσερα τύμπανα είναι σχήματος πεπιεσμένης κλεψύδρας και το ένα είναι ρηχό ημισφαίριο.

Το νταν-νταν συνήθους κρεμιέται από μια φαρδιά λωρίδα κατά μήκος του αριστερού ώμου και χώνεται κάτω από τον αριστερό βραχίονα. Ο παίκτης αλληλοδιαδόχως αυξάνει και ελαττώνει την πίεσι στα δερμάτινα λουριά για ν’ αυξήση ή να ελαττώση τον τόνο του τυμπάνου. Αυτά τα λουριά ή χορδές συνδέουν τα δύο άκρα των δερμάτινων καλυμμάτων του τύμπανου. Είναι τόσο στενά συνδεδεμένα ώστε κυριολεκτικά κάθε μέρος του δέρματος επηρεάζεται κατά κάποιο τρόπο όταν τα χειρίζεται ένας επιδέξιος τυμπανιστής. Χρησιμοποιώντας μια μπαγκέτα διαμορφωμένη σαν ράμφος γερανού, μπορεί να παίξη μια μελωδία σχεδόν σε μια οκτάβα με το τύμπανό του.

Εκτός από τη μετάδοσι μηνυμάτων με τα χτυπήματα του νταν-νταν, οι επαγγελματίες μουσικοί τα χρησιμοποιούν για να παίξουν παραδοσιακή μουσική. Όταν υπηρετούν στην προσωπική μπάντα του αρχηγού μιας κοινότητος, οι τυμπανιστές προαναγγέλλουν τον ερχομό του αρχηγού με κολακευτικές διηγήσεις από τα τύμπανά τους.

Αυτά είναι τα τύμπανα που διήγειραν το ενδιαφέρον του επισκέπτη του Λάγος, καθώς συνώδευαν μια οικογενειακή πομπή, απαριθμώντας τα χαρίσματα της οικογενείας.

*** g80 22/1 σ. 25-26