Η συζήτηση περί τρέλας των καλλιτεχνών γίνεται εδώ και αιώνες και, με την πρόοδο της επιστήμης, αποκτά ολοένα σταθερότερες βάσεις. Υπάρχει αφθονία ερευνών που είτε στηρίζουν είτε αποδομούν την ύπαρξη συσχέτισης μεταξύ δημιουργικότητας και ψυχικών ασθενειών. [1]
Το στερεότυπο του «τρελού καλλιτέχνη» γεννήθηκε και αποδομήθηκε αιώνες πριν. Οι ψυχικές ασθένειες δεν αντιμετωπίζονται σήμερα ως απόρροια μιας «νευρωτικής ιδιοφυΐας». Παρ’ όλα αυτά, είναι αλήθεια πως τα άτομα με ψυχικές νόσους διαθέτουν την ικανότητα να δουν τον κόσμο με έναν καινοτόμο και πρωτότυπο τρόπο. Αυτό, άλλωστε, ισχύει και για τους καλλιτέχνες. [2]
Πολλά μεγάλα και καταξιωμένα πρόσωπα του λογοτεχνικού κόσμου έχουν διαγνωστεί ως ψυχικά ασθενή, τόσο από νευρολόγους της εποχής τους όσο και από σύγχρονους ψυχιάτρους, που έχουν μελετήσει τα καταγεγραμμένα συμπτώματά τους. Οι συγγραφείς, άλλωστε, είναι πιο πιθανό να υποφέρουν από σχιζοφρένεια, καταθλιπτικές, μανιοκαταθλιπτικές και αγχώδεις διαταραχές απ’ ό,τι οποιοσδήποτε άλλος άνθρωπος. [3]
Δεν μπορούμε να δώσουμε επιστημονικά εμπεριστατωμένη άποψη σχετικά με τον βαθμό σύνδεσης ανάμεσα στους λογοτέχνες και τις πνευματικές ασθένειες. Μπορούμε, όμως, να ρίξουμε μια ματιά στη ζωή και στις ιδέες συγγραφέων και ποιητών, των οποίων η καθημερινότητα δοκιμαζόταν από διαρκείς μάχες με το μυαλό.
Περί τρέλας της Virginia Woolf
Η σπουδαία μορφή της αγγλικής λογοτεχνίας, Virginia Woolf, γεννήθηκε το 1882 και πέθανε το 1941. Κατά το μεγαλύτερο μέρος της 59ετούς ζωής της υπέφερε από έντονες κρίσεις μανιοκατάθλιψης. [4]
Κύρια αιτία της ψυχικής της διαταραχής θεωρείται η σεξουαλική της κακοποίηση σε μικρή ηλικία από μέλη της οικογένειάς της. [5] Τα συνεχή σεξουαλικά βασανιστήρια που υπέστη η Woolf είχαν, σίγουρα, αποκρουστικό αντίκτυπο στην ψυχική της κατάσταση. Το μυαλό της, γεμάτο τραγικές και δυσάρεστες αναμνήσεις από το παρελθόν, την καθιστά τη συναρπαστική λογοτεχνική φιγούρα που θεωρείται σήμερα. Παρά τα σκληρά παιδικά και εφηβικά της τραύματα, κατάφερε να γράψει 15 βιβλία και να αποτελέσει συγγραφέα-σταθμό για τη βρετανική λογοτεχνία του 20ου αιώνα.
Στο γνωστότερο ίσως έργο της, Mrs Dalloway, η Woolf επικρίνει τον τρόπο με τον οποίο θεραπεύονταν οι ψυχικά ασθενείς κατά την εποχή της. Άφθονο υλικό για αυτό της το έργο προσέφεραν οι δυσάρεστες εμπειρίες της από τους ψυχιάτρους της. Το 1920, ήταν συνήθης αντίληψη πως τα ψυχικά νοσήματα προκαλούνταν από μόλυνση στα δόντια. Ο γιατρός της, υποπτευόμενος ότι αίτιο της πνευματικής της αστάθειας ήταν μια φωλιά βακτηρίων στις ρίζες των δοντιών της, αφαίρεσε τρία από αυτά.
Είναι πιθανό πως τέτοιου είδους εμπειρίες ώθησαν τη Woolf να αρνηθεί φαρμακευτική αγωγή για την τελευταία της κρίση, το 1941. Ο σύζυγός της απευθύνθηκε σε έναν τοπικό γιατρό. Η Woolf στην αρχή φέρθηκε αμυντικά, μα τελικά συνεργάστηκε και δέχτηκε να εξεταστεί, ενώ δήλωσε πως θα συμφωνούσε με τη θεραπεία αν την έκρινε λογική.
Το ίδιο βράδυ, γέμισε τις τσέπες της με πέτρες και έπεσε στο ποτάμι που βρισκόταν έξω από το σπίτι της. Το πτώμα της βρέθηκε 20 ημέρες μετά.
«Είμαι σίγουρη ότι τρελαίνομαι πάλι: αισθάνομαι ότι δε μπορούμε να περάσουμε άλλη μία από εκείνες τις φριχτές περιόδους. Και αυτή τη φορά δε θα συνέλθω. […] Επομένως, κάνω αυτό που μου φαίνεται καλύτερο να κάνω. […] Δε νομίζω ότι δύο άνθρωποι θα μπορούσαν να είναι πιο ευτυχισμένοι από όσο υπήρξαμε εμείς».
«Θέλω να σου πω ότι μου χάρισες την απόλυτη ευτυχία. Κανείς δε θα μπορούσε να κάνει περισσότερα από όσα έκανες εσύ. […] Γνωρίζω, όμως, ότι ποτέ δε θα το ξεπεράσω και σου καταστρέφω τη ζωή. Είναι αυτή η τρέλα. Ό,τι και να πει ο καθένας δεν μπορεί να με πείσει. […] Το μόνο που θέλω να πω είναι ότι μέχρι να έρθει αυτή η αρρώστια, ήμασταν απόλυτα ευτυχισμένοι. Χάρις σε εσένα. […] Θα καταστρέψεις όλα μου τα γραπτά;» [6]
Αυτά ήταν αποσπάσματα από τα γράμματα που άφησε η Woolf στον άντρα της πριν αυτοκτονήσει.
Περί τρέλας του Edgar Alan Poe
Για την ψυχική κατάσταση του γοτθικού Αμερικάνου ποιητή και συγγραφέα Edgar Alan Poe λίγα μπορούν να ειπωθούν με σιγουριά. Κατά την εποχή που έζησε (1809-1849) οι ψυχικές ασθένειες δεν ήταν ιδιαίτερα διαδεδομένες. Οι άνθρωποι των οποίων το μυαλό παρέκκλινε από τη νόρμα αποκαλούνταν «τρελοί», μα ο Poe απέφυγε αυτόν τον χαρακτηρισμό, αφού συνδύασε την τρέλα του με μια θαυματουργή λογοτεχνική πένα. Παρότι ο ίδιος συχνά υποπτευόταν την κατάστασή του, δεν αναζήτησε ποτέ θεραπεία. Εκείνο τον καιρό οι μέθοδοι καταπολέμησης των πνευματικών διαταραχών ήταν σκληρές και σε πειραματικό στάδιο.
Ο Poe ήταν γνωστός για τον αλκοολισμό του, ενώ έχασε αρκετές δουλειές εξαιτίας του προβλήματός του αυτού. «Κατά τη διάρκεια των κρίσεων πλήρους ασυνειδητότητας, έπινα, ένας Θεός ξέρει πόσο συχνά ή πόσο πολύ. Ως εκ τούτου, οι εχθροί μου απέδωσαν την τρέλα στο ποτό και όχι το ποτό στην τρέλα». [7]
Είναι γνωστό, επίσης, πως η αδερφή του έπασχε από σχιζοφρένεια, μια ασθένεια που είναι κληρονομική. Παρ’ όλα αυτά, οι πιο πολλοί σύγχρονοι ειδικοί απορρίπτουν το ενδεχόμενο να ήταν ο ίδιος ο Poe σχιζοφρενής και στρέφονται στη διπολική διαταραχή ως πιο πιθανή εξήγηση. Σε πολλά από τα γράμματά του ανέφερε ξεκάθαρα τις αυτοκτονικές του τάσεις και σκέψεις, ενώ είναι καταγεγραμμένες τουλάχιστον δύο απόπειρες αυτοκτονίας από την πλευρά του. [8] Η πρώτη απόπειρα έγινε πριν το γάμο του με την 13χρονη ξαδέρφη του και η δεύτερη μετά το θάνατό της από φυματίωση.
Η αυτοκαταστροφική του φύση τού προσέφερε επίσης περιόδους φαινομενικής ηρεμίας. Στην πραγματικότητα, καθόλου έτσι δεν ήταν, αφού αυτές οι περίοδοι δείχνουν τη μανιώδη πλευρά της διπολικής του διαταραχής. Σε γράμμα του προς φίλο, όταν ο τελευταίος τον ρώτησε για την ψυχική του υγεία, ο Poe απάντησε πως «Η υγεία μου είναι καλύτερα – άψογη. Ποτέ δεν ήμουν τόσο καλά». [9] Ακόμα, όμως, κι αν ήταν νοητικά άρρωστος, θεωρούσε πως αυτό του έδινε επιπλέον δημιουργικότητα. Το πιθανότερο είναι πως οι περίοδοι της μανίας του ήταν και οι πιο λογοτεχνικά εύφορες. Εξάλλου, έτσι συμβαίνει συνήθως στα άτομα με μανιοκατάθλιψη.
Το 1949, σε ηλικία 40 ετών, ο Poe βρέθηκε να κυκλοφορεί σε αγωνιώδη κατάσταση. Μεταφέρθηκε στο Ιατρικό Κολλέγιο της Ουάσινγκτον, όπου και πέθανε λίγες μέρες μετά. Τα πιθανά αίτια του θανάτου του είναι ποικίλα, χωρίς να είναι κανένα από αυτά βέβαιο. Μερικές από τις εκτιμήσεις θέλουν τον Poe να πέθανε από ντελίριο, καρδιοπάθεια, σύφιλη, επιληψία ή νευρικό κλονισμό.
Περί τρέλας της Sylvia Plath
Η προικισμένη Αμερικανίδα ποιήτρια Sylvia Plath υπέφερε όλη τη σύντομη ζωή της από κρίσεις κατάθλιψης. Γεννημένη το 1932, έζησε σε μία περίοδο κατά την οποία οι ψυχικές ασθένειες λαμβάνονταν σοβαρά υπόψιν. Οι θεραπείες, όμως, στις οποίες υπεβλήθη δεν κατάφεραν να σώσουν τη ζωή της, την οποία αφαίρεσε η ίδια το 1963, σε ηλικία 30 ετών.
Κατά το ξεκίνημά της στη Σχολή Καλών Τεχνών της Μασαχουσέτης η διάθεσή της ήταν εξαιρετική και αυτό τη βοήθησε να διαπρέψει ακαδημαϊκά. Αυτή η ευδαιμονία σταμάτησε απότομα όταν έχασε την ευκαιρία να γνωρίσει από κοντά έναν από τους αγαπημένους της συγγραφείς. Τότε χάραξε τα πόδια της με ξυράφι, θέλοντας να δει αν είναι αρκετά γενναία για να αυτοκτονήσει. [10] Αυτό το γεγονός τάραξε τη μητέρα της, η οποία την οδήγησε στον ψυχίατρο. Τότε ήταν που η Plath υπεβλήθη σε μια σειρά από ηλεκτροσόκ, ώστε να θεραπευτεί από την έντονη κατάθλιψή της.
Το 1953, η Plath έκανε την πρώτη της απόπειρα αυτοκτονίας με σαράντα χάπια. Αργότερα περιέγραψε τις τρεις ημέρες ασυνειδησίας της ως στιγμές πλήρους ευδαιμονίας και περιπλάνησης στην αιώνια λήθη. Ακολούθησαν πολλές ακόμα απόπειρες αυτοκτονίας της ποιήτριας, καθώς η παραμικρή απόρριψη ή αποτυχία την διέλυαν ψυχικά.
Μέσα στα επόμενα δέκα χρόνια, η ποιήτρια παντρεύτηκε, έκανε δύο παιδιά, μετακόμισε στην Αγγλία, τη γενέτειρα του συζύγου της, χώρισε και εξέδωσε το πρώτο της μυθιστόρημα, The Bell Jar, χρησιμοποιώντας ψευδώνυμο. Στο αυτοβιογραφικό αυτό βιβλίο περιέγραφε την κλινική της κατάθλιψη. Εκεί έγραφε πως «όπου κι αν καθόμουν […] βρισκόμουν πάντα καθισμένη κάτω από ένα γυάλινο βάζο κι έβραζα στον ξινό μου αέρα». Η κατάσταση της υγείας της παρέμενε πάντα ασταθής, καθώς η Plath συνέχιζε να υποφέρει από τακτά καταθλιπτικά επεισόδια. Μια ημέρα του χειμώνα, κλειδώθηκε σε ένα δωμάτιο και αυτοκτόνησε αφήνοντας αναμμένο το γκάζι, με τα παιδιά της να κοιμούνται στο διπλανό αεριζόμενο δωμάτιο.
Περί τρέλας του Leo Tolstoy
Ο Leo Tolstoy (1828-1910) υπήρξε ένας από τους σπουδαιότερους συγγραφείς της ρωσικής και της παγκόσμιας λογοτεχνίας. Το 1870, μεσήλικας πια, ο Tolstoy άρχισε να δείχνει έντονα συμπτώματα κατάθλιψης. Έως τότε, η ψυχική του υγεία δεν είχε δείξει να διαταράσσεται, μα όταν η ασθένεια τον «χτύπησε», το πλήγμα ήταν βαρύ. [11] Την κατάπτωσή του περιγράφει ο ίδιος στο μη λογοτεχνικό έργο του, «A Confession».
Την εποχή που ο Tolstoy βυθίστηκε στην κατάθλιψη, είχε ήδη συγγράψει τα δύο μεγάλα του επιτεύγματα, «Πόλεμος και Ειρήνη» και «Άννα Καρένινα». Αποτελεί το τέλειο παράδειγμα ενός ανθρώπου που τα έχει όλα, από τη μεγάλη του οικογένεια μέχρι τα πλούτη και την αναγνώριση ως λογοτέχνη, μα ο οποίος δεν κατάφερε να ξεφύγει από την κατάθλιψη. Υπήρξαν περίοδοι στη ζωή του, κατά τις οποίες ήθελε να δώσει όλα του τα υπάρχοντα και να εγκαταλείψει ολοκληρωτικά τη συγγραφή. «Η τέχνη δεν είναι μόνο άχρηστη, μα και επικίνδυνη», είχε δηλώσει.
Η προσωπικότητά του υπέστη μια σειρά αλλαγών, κατά τις οποίες αμφισβητούσε τα πάντα στη ζωή του. Σε ένα ακραίο σημείο, ο Tolstoy θεωρούσε τον εαυτό του αποτυχημένο, λόγω του ότι δεν είχε το θάρρος να αυτοκτονήσει. Η σκέψη της αυτοκτονίας τον βασάνιζε για πολύ καιρό. Εν τέλει, ο συγγραφέας στράφηκε στον Θεό, ξεπέρασε την υπαρξιακή του δυσφορία και άφησε πίσω του τη σκέψη της αυτοκτονίας, για να ζήσει μέχρι τα 82 του χρόνια.
Περί τρέλας της Emily Dickinson
Η Αμερικανίδα ερημίτισσα ποιήτρια, Emily Dickinson, γεννήθηκε στη Μασαχουσέτη το 1830, όπου και πέθανε το 1886, σε ηλικία 55 χρονών. Από νεαρή ηλικία είχε δώσει στους γονείς της σημάδια των ανησυχιών της. Η βαθιά και διαρκής της φοβία για τον θάνατο των αγαπημένων της τη βασάνιζε και, τελικά, ο θάνατος της ξαδέρφης της την τραυμάτισε ανεπανόρθωτα. Η έντονη μελαγχολία της, ανάγκασε τους γονείς της να τη στείλουν σε συγγενείς τους στη Βοστόνη.
Η οικογένεια της Dickinson ήταν ιδιαίτερα επιφανής και στενά συνδεδεμένη με τον κοινωνικό της περίγυρο. Η ίδια, ωστόσο, έδωσε από νωρίς ενδείξεις για την τάση της να απομονώνεται. Το μεγαλύτερο μέρος της ζωής της το πέρασε ως ερημίτισσα. Δεν παντρεύτηκε ποτέ, ενώ οι πιο πολλές από τις φιλίες της διατηρήθηκαν δια αλληλογραφίας. Στα γράμματά της προς τους φίλους της, συχνά αναφερόταν στο θέμα του θανάτου και της αθανασίας. Το θέμα αυτό, εξάλλου, κυριαρχούσε και στα ποιήματά της.
Όσοι τη γνώριζαν, τη θεωρούσαν εκκεντρική, ενώ σήμερα είναι ξεκάθαρο πως τα συμπτώματά της είναι αυτά της αγοραφοβίας. Καθώς μεγάλωνε, η Dickinson ανέπτυξε μια προτίμηση για τα λευκά ρούχα και έγινε γνωστό πως δίσταζε να καλωσορίζει τους καλεσμένους της οικογένειάς της. Αργότερα, μάλιστα, προτιμούσε να μένει κλεισμένη στο υπνοδωμάτιό της, ενώ προς το τέλος του 1860 έγραφε γράμματα στους επισκέπτες της, ζητώντας τους να απομακρυνθούν από το πατρικό της.
Επιπλέον, είναι πιθανό να υπέφερε από διπολικότητα, όπως δείχνουν πολλά από τα ποιήματά της. Χαρακτηριστικό ποίημα που περιγράφει με τρομακτική ακρίβεια τη μανιοκατάθλιψη είναι το The first Day’s Night had come.[12] Το ποίημα κλείνει με τον στίχο «Could it be Madness, this?» (Θα μπορούσε να είναι Τρέλα, αυτό;) δείχνοντας έτσι πως και η ίδια αμφισβητούσε την καθαρότητα του μυαλού της.
Αυτές της οι διαταραχές την οδήγησαν το 1860 στην πιο εύφορη ποιητικά περίοδο της ζωής της.
Περί τρέλας των Scott & Zelda Fitzgerald
Η Zelda Fitzgerald υπήρξε συγγραφέας, γνωστό μέλος της αμερικάνικης κοσμικής κοινωνίας και σύζυγος του συγγραφέα F. Scott Fitzgerald. Γεννημένη στην Alabama το 1900 έγινε γνωστή μέσα από τη θυελλώδη σχέση της με τον σύζυγό της. [13]
Εξαιτίας της παράφορης ζήλιας που έτρεφε για τη δόξα του Scott, η Zelda επιθυμούσε απεγνωσμένα να αναπτύξει ένα ταλέντο εντελώς δικό της. Όντας επιρρεπής στον ψυχαναγκασμό, απέκτησε εμμονή με το μπαλέτο. Τόσο η πολύωρη εξάσκησή της στον χορό όσο και η αδιαφορία του συζύγου της, την εξουθένωσαν πνευματικά και σωματικά.
Το 1930 η Zelda εισήχθηκε σε σανατόριο στη Γαλλία, όπου και διεγνώσθει ως σχιζοφρενής. Σήμερα, η πιο πιθανή διάγνωση είναι πως υπήρξε διπολική. Μετά από 15 μήνες εγκλεισμού, επέστρεψε στο πατρικό της. Όταν ο πατέρας της πέθανε, η ψυχική της υγεία άρχισε ξανά να κατρακυλάει. Στις αρχές του 1932 βρέθηκε ξανά στο φρενοκομείο. Κατά τα χρόνια της ασθένειάς της, η Zelda απασχολούσε τον εαυτό της ζωγραφίζοντας και γράφοντας.
Το 1948, 8 χρόνια μετά το θάνατο του Scott, βρήκε το θάνατο σε πυρκαγιά του νοσοκομείου που είχε πάει για να κάνει θεραπεία με ηλεκτροσόκ.
Ο Francis Scott Fitzgerald (1896-1940) ήταν γνωστός Αμερικάνος συγγραφέας. Το γνωστότερό του έργο είναι Ο Μεγάλος Γκάτσμπυ. Ο ίδιος δεν υπέφερε από κάποια ψυχική ασθένεια, μα ο βασανισμός της συζύγου του, Zelda, από σχιζοφρένεια τον επηρέασε βαθύτατα ως άνθρωπο και ως συγγραφέα.
Στην αρχή της διάγνωσης, ο Scott είχε αποδεχτεί πως η γυναίκα του ήταν σχιζοφρενής. Αργότερα, ωστόσο, αντιστάθηκε στην ιδέα πως η αρρώστια της συνεπαγόταν κάποια ψύχωση. «Προτιμώ η Zelda να είναι μια λογική μυστικίστρια, παρά μια τρελή πραγματίστρια», είχε πει στον γιατρό της συζύγου του.
Παρ’ όλα αυτά, ο Scott Fitzgerald σήμερα για πολλούς είναι υπόλογος για την κατάσταση της Zelda. Οι απιστίες του (οι οποίες συχνά ήταν αμοιβαίες), τα μεταγαμιαία συμβόλαια που την ανάγκαζε να υπογράψει και το αίσθημα ανασφάλειας που της προκαλούσε διαρκώς, την έφερναν στα άκρα. Η Zelda συχνά τον κατηγορούσε για λογοκλοπή, ενώ είναι πιθανό εκείνος να χρησιμοποιούσε τη σχιζοφρένεια της για να γίνει ο ίδιος γνωστός.
Το μόνο που είναι σίγουρο, είναι πως το ζεύγος Scott και Zelda Fitzgerald, μέσα στην αναγνώριση, τη δόξα, τις εμμονές, τη ζήλια και την αρρώστια, είχε αναπτύξει μια φλογερή και έντονη σχέση, γνωστή σε εμάς μέσα από τις πλέον διαδεδομένες επιστολές τους.
Περί τρέλας του Antonin Artaud
Ο Antonin Artaud υπήρξε Γάλλος ποιητής, δοκιμιογράφος και δραματουργός και έζησε κατά την περίοδο 1886-1948. Στην ηλικία των τεσσάρων ετών προσβλήθηκε από μηνιγγίτιδα, γεγονός που τον κατέστησε οξύθυμο και νευρικό κατά την εφηβεία του. Επιπλέον, υπέφερε από νευραλγία, τραύλισμα και σοβαρές κρίσεις κατάθλιψης. Για να περιθάλψουν τον γιό τους, οι γονείς του Antonin τον έκλεισαν σε σανατόριο, όπου και έμεινε για πέντε χρόνια. Πριν την απόλυσή του, ο διευθυντής του σανατορίου του συνταγογράφησε όπιο, στο οποίο ο Antonin εθίστηκε αργότερα στη ζωή του. [14]
Το 1936 ο Artaud ταξίδεψε στο Μεξικό. Εκεί, γνώρισε και μελέτησε τους ιθαγενείς και κατέγραψε τις συμπεριφορές τους σε ένα δοκίμιο (Voyage to the Land of the Tarahumara), το οποίο περιλάμβανε σαφείς αναφορές στο υπερφυσικό, όπως άλλωστε και τα ποιήματά που συνέταξε προς το τέλος της ζωής του.
Όταν επέστρεψε στη Γαλλία, ένα χρόνο αργότερα, απέκτησε ένα ξύλινο μπαστούνι. Ο Artaud ήταν πεπεισμένος πως η «ράβδος» αυτή ήταν ιερό κειμήλιο της ιρλανδικής εκκλησίας. Ανέθεσε στον εαυτό του την αποστολή να επιστρέψει τη ράβδο στον ιδιοκτήτη της, τον πολιούχο της Ιρλανδίας, Άγιο Πατρίκιο. Μόλις, όμως, έφτασε στο Δουβλίνο, οι ιρλανδικές αρχές τον συνέλαβαν ως «ανεπιθύμητο ξένο» και τον έστειλαν στη Γαλλία. Κατά τη διαδρομή, ο Artaud πίστεψε πως δύο μέλη του πληρώματος θέλησαν να τον δολοφονήσουν, και για το λόγο αυτό αντεπιτέθηκε. Στο λιμάνι της Γαλλίας, οι γαλλικές αρχές τον «υποδέχτηκαν» με ζουρλομανδύα. [15]
Οι γιατροί θεώρησαν πως τα μαγικά ξόρκια του Artaud, οι αστρολογικοί χάρτες και τα «τρομακτικά» σκίτσα του αποτελούσαν συμπτώματα της ψυχικής του διαταραχής. Έτσι, τον υπέβαλαν σε συνολικά 58 ηλεκτροσόκ. Σύμφωνα με τον ίδιο τον Antonin, ο Artaud πέθανε το 1939 και ο Antonin Nalpas κατέλαβε το σώμα του, εφόσον έκτοτε υπέγραφε τα γράμματά του με αυτό το όνομα.
Στα γράμματα προς τον γιατρό και φίλο του και τη μητέρα του [16], αναφέρει με σιγουριά πως «υπάρχει κάτι το θαυματουργό στη ζωή του, το οποίο εξηγεί τη συμπεριφορά του και τις ηθικές του ανησυχίες πολύ καλύτερα απ’ όλες τις ιατρικές κατηγοριοποιήσεις, όπου κάποιοι θέλουν να τις εντάξουν». Ζήταγε απεγνωσμένα τον τερματισμό της κάθε θεραπείας του. «Για να δουλέψω και να υλοποιήσω το έργο μου, πρέπει να είμαι ελεύθερος», υποστήριζε. «Σε ένα Άσυλο Ανιάτων, δεν μπορείς ούτε να σκεφτείς, ούτε να γράψεις».
Ο Antonin Artaud πέθανε το 1948 σε ηλικία 51 ετών, μόνος στην ψυχιατρική κλινική, κρατώντας το παπούτσι του.
Περί τρέλας του Franz Kafka
Ο Franz Kafka γεννήθηκε το 1883 στην στην Πράγα της τότε Αυστρο-ουγγαρίας (σημερινή Τσεχία) και η ζωή του υπήρξε δυστυχής. Οι περισσότερες πληροφορίες για την προσωπική του ζωή βγήκαν στην επιφάνεια μετά το θάνατό του, το 1923. Τα σημαντικότερα από τα ‘έργα του έμειναν ανέκδοτα κατά τη διάρκεια της ζωής του, αφήνοντάς τον αφανή και δίχως την αναγνώριση που άξιζε. Τα έργα αυτά είναι «Η Μεταμόρφωση», «Η Δίκη» και «Ο Πύργος».
Υπέφερε από φυματίωση, από την οποία και πέθανε πριν κλείσει τα 41 του χρόνια. Βασική, όμως, πηγή των βασάνων του ήταν μάλλον η διαταραγμένη ψυχική του υγεία, παρά η σωματική. «Ο ύπνος είναι το πιο αθώο πλάσμα και ο άυπνος το πιο ένοχο», έγραφε ο Kafka στο ημερολόγιό του, αναφερόμενος στην αϋπνία από την οποία υπέφερε. [17] Γνώριζε, όμως, πως η πνευματική του κατάσταση ήταν αυτή που έδωσε μορφή στη ζωή του και στο έργο του. Αντιμετώπιζε την αϋπνία του τόσο ως επίθεση κατά της υγείας του όσο και ως αγωγό της ευφυΐας του.
Ιατρικές αναφορές και έρευνες υποστηρίζουν την ύπαρξη σύνδεσης ανάμεσα στην αϋπνία και πολλές πνευματικές διαταραχές ή διαταραχές της προσωπικότητας. Η σύνθεση της προσωπικότητας του Kafka δείχνει έναν «ανασφαλή, εύθραυστο, αγχώδη και καταθλιπτικό άνθρωπο, με παραμορφωμένη και ασταθή εικόνα για τον εαυτό του, με μια μελαγχολική σχέση με τους συγγενείς, τους φίλους και τις γυναίκες. Έναν άνθρωπο, δηλαδή, με αυτοκαταστροφικές τάσεις, που βιώνει μια κατάσταση αποξένωσης από τον έξω κόσμο».
Τα παραπάνω παθολογικά χαρακτηριστικά του Kafka, οι δυσκολίες που αντιμετώπιζε και οι διαπροσωπικές του σχέσεις, έχουν οδηγήσει τους ειδικούς στο συμπέρασμα πως ο μεγάλος συγγραφέας πιθανώς έπασχε από Οριακή Διαταραχή Προσωπικότητας (Borderline Personality Disorder). Εμείς, ως σύγχρονοι αναγνώστες, καλούμαστε έναν αιώνα μετά να δώσουμε σε αυτόν τον συγγραφέα την αναγνώριση που του άξιζε και που ποτέ δεν αισθάνθηκε.
[1] Organizational Behavior and Human Decision Processes, Understanding the relationship between mood and creativity: A meta-analysis by Mark A. Davis.
[2] A journey into chaos: Creativity and the unconscious, by Nancy C. Anderson.
[3] Link between creativity and mental illness confirmed, έρευνα του Πανεπιστημίου Karolinska Institutet, 2012.
[4] Lee, Hermione. Virginia Woolf. New York: Vintage, 1999.
[5] Στο βιβλίο της Virginia Woolf, Moments of Being, η ίδια περιγράφει την σεξουαλική της κακοποίηση από τον ετεροθαλή αδερφό της.
[6] Τα γράμματα προς τον άντρα της Woolf και προς την αδερφή της είναι καταγεγραμμένα στο βιβλίο Περί τρέλας. Εκδόσεις Κοβάλτιο, 2016, σε μετάφραση Λαμπριάνας Οικονόμου.
[7] Περί τρέλας, εκδόσεις Κοβάλτιο, 2016, σε μετάφραση Μιχάλη Παπαντωνόπουλου.
[8] Michael J. Deas, “The ‘Ultima Thule’ Daguerreotype,” The Portraits and Daguerreotypes of Edgar Allan Poe (1989)
[9] Περί τρέλας, εκδόσεις Κοβάλτιο, 2016, σε μετάφραση Μιχάλη Παπαντωνόπουλου.
[10] Thomas, David N. (2008). Fatal Neglect: Who Killed Dylan Thomas?
[11] «Tolstoy, Leo.» Encyclopædia Britannica. Encyclopædia Britannica Ultimate Reference Suite. Chicago: Encyclopædia Britannica, 2014.
[12] Το ποίημα μπορείτε να βρείτε σε αυτόν τον σύνδεσμο.
[13] Dear Scott, Dearest Zelda: The Love Letters of F. Scott and Zelda Fitzgerald
[14] «Antonin Marie Joseph Artaud.» Modern French Poets, edited by Jean-Francois Leroux, Gale, 2002.
[15] Ο Artaud περιέγραψε αυτό το περιστατικό όπως το βίωσε ο ίδιος σε γράμμα προς τη μητέρα του το 1945. (Περί τρέλας, εκδόσεις Κοβάλτιο, 2016).
[16] Περί τρέλας, εκδόσεις Κοβάλτιο, 2016, σε μετάφραση Λαμπριάνας Οικονόμου.
[17] Franz Kafka: An emblematic case of co-occurrence of sleep and psychiatryc disorders
Πηγή: artic
